Azerbaycan Ulusal Bağımsızlıg Axınının dönmezlerinden Xalig Bahadırın FACEBOOKunda Türk ulusunun yatırılmasından doğmuş harayını oxudum: “Nidaçı dostumuz Ümman Deniz Xetai polisi terefinden saxlanıb”. İllerle yazmışam, ne hakimiyeti öyrede bilirem, ne müxalifeti. Belede düşünürem: gerek çoxdan bu ölkeden çıxıb gedeydim!”.
Gece saat 00.31-de internete goyulan bu “Haray”dan yazanın sosial-politik, psixoloji durumunu anlamag gerekdir!

Bir ulusa var olmag üçün yüksek bilim, texnika, ekonomi, kültür, anlamlı, gözel dil, ulusal varlığın sonsuzluğunu sağlayan yaşam felsefesi – ulusal ideologiya gerekdir. Ulus önce özünü tanımalı, ulusal kimliyini, dilini, tarixini yaxşı bilmeli, yaşamı üçün gereken çağdaş dünyevi koşulları en yüksek biçimde gurmalıdır. Ancag İslam dini adı altında dönüklerimizin yeritdiyi “Arab geriçiliyi”, sonra Rusiya İmperiyası ile Rus-ermeni-sovet-mason bolşefaşizmi Azerbaycan Türklerinin ulusal düşüncesini dolaşdırmış, dilini yanlış yolla gelişdirmişdir.

Rus-ermeni-sovet-mason bolşefaşizmi illerinde iki Arab, bir Avropa sözünden yaradılmış “ictimai şüurun formaları” deyilen anlayış, gavram vardı. Bura dili, dini, kültürü, felsefeni gatırdılar. Daha düzgün, daha türkce TOPLUMSAL BİLİNCİN BİÇİMLERİ adlanmalı bu gavrama BİLİM, DİL, KÜLTÜR, FELSEFE girir. XXI yüzilin gabagcıl, özgür düşünce çağında dinin burada yeri yoxdur! Avropa xristianlarının aydınları böyük çabalarla “oldur ki, ilahiyat, mahiyeti-mübhemdir (anlaşılmaz)” (Mehemmed Emin Rasulzade) olan dinin insanların yaşamına sınırsız soxulmasının garşısını alsalar da toplumsal yaşam, düşünce tarixine girdiyinden, gözardı edilmemeli, insanlıg dinden “gazananlar”ın elinden gurtulana kimi buraya gatılmalı, elin, ulusun, toplumun menevi dünyasının oluşdurulmasında yararlanılmalıdır.

Bu gün Azerbaycan Türklerinin Azerbaycan Respublikası adlı dövleti, ulusun varlıg koşullarını gurmagdan, gorumagdan sorumlu Ağalığı, AMEAnın dövlet dilini gelişdirmeli Dilçilik İnstitutu, elece de başga önemli gurumları olsa da toplumsal yaşamın çox yönünü düzgün gura bilmir, Türk dilini düzgün gelişdirmir, gelecek soyların bağışlamayacağı yanlışlara yol veririk! Başga dillerden Türk diline soxulan sözlerse bu gözel dilin guruluşunu, düşünce, yazı biçimini pozur. Xalig Bahadırı acıglandırıb özünden çıxaran da budur. Biliyin, dünyagörüşün artdıgca ulusal düşüncesizliye gapılmanı, vurdumduymazlığı gördükce acıglanır, ağlar güne goyulmuş eline-ulusuna ömrü boyu Türk ulusu üçün çalışmış Ahmed bey Ağaoğlunun Hasan bey Zerdabinin ölüsü üstünde dediyitek keskin sözler demek isteyirsen, ancag Üzeyir bey deyentek: olmur: “Birden isteyirsen bu sualların hamısından birkerelik:

– Eşşi, men ne bilim?! – deyib yaxanı gurtarasan, lakin olmur. Suallar senden el çekmir” (Azerbaycan gazetinde Parlament hesabatları ve şerhler. Noyabr 1918 – aprel 1920. I c. B., 2016, 488-ci s. Araşdırıb toplayanı, Arab alifbasından Latın alıfbasına çevireni, ön sözün müellifi, lüğetin tertibçisi Şirmemmed Hüseynov).

Çağdaş Azerbaycanda politik basgıdan toplum bir yana, oxumuşlar da bilincaltı ile yaşayırlar. Terefinden deyimi de Mirze Celilin “şeyx nasrulla”larının Rus dilindeki so storonı sözünü Arab sözüne çevirib gözel Türk dilini buladıgları bilincaltı düşüncesizlikdir! Bu dağıdıcı yanlışlıg – terefinden sözü Türkiyelilerin danışığında, yazılarında da vardır. Onun Türk dilinin düşünce biçimini deyişdiyini, çox az adam anlayır. 195 il geriye baxag: “Bakıda feal bir dövreyi-edebi başladı. Möhterem edibimiz Ali bey Hüseynzade ile Ahmed Kamal bey Bakıya geldi. “Füyuzat” tesis olundu. Osmanlıcanı teglid [yamsılama] hevesinde [isteyinde] olanlar üçün elleri altında bir nümune hazırlandı. Yerli müherrirler (yani İstanbulu görmeyen menim kimi acizler) onların tenteneli üslublarını tenzire [benzetme, yamsılama] başladılar. Hele Ali bey hazretlerinin yazılarına meclub [vurulmamag] olmamag ve onu “model ittixaz [almamag, seçmemek, götürmemek] etmemek mümkün deyil idi… Ne ise, gelişigözel bir teglidçilik başlamış ve gedirdi. Feget [ancag] bundan hasil [yaranan] olan ne idi? Bir yazı anarşisi, herc-merc, ara garışmış, mezheb itmişdi. Bütün-bütüne bir şuluglug olmuşdu” (Mehemmed Emin Rasulzade. Eserleri. 2-ci c.219-cu s.).

Çağdaş Azerbaycanda Türk dilinin başına bele “şuluglug”  demek olar yeniden getirilir. Bu gün Azerbaycanda en sayğısız şeylerden biri TÜRK DİLİdir! Meni de “Ey vah Türk dilim” harayındakıtek çoxdan deli eden, çalmag, oxumag yerine “ifa, ifaçı, ifa edir, ifa etdi, ifa aleti, tar ifaçısı, garmon ifaçısı, nağara ifaçısı, oxuyur Gülxan Genceli yerine solist Gülxan Genceli” kimi pozuntuların, yaddüşünceliliyin garşısının alınmamasıdır. 1988-ci ilden, ulusal kimliyimizi daha derinden anlayandan analarımızın, nenelerimizin bize öyretdiyi gözel Türk dilini “şeyx nasrulla”ların getirdiyi “çör-çöp”lerden arındırmağa çalışırıg. Çağdaş Azerbaycan Respublikasında işledilen Türk dili yüz il gabagkı “şeyx nasrulla”ların “Şareyi-dini-mübinimizden yetişen ehadisi-möteberden olub da güni (sutkanı) üç yere tegsim etmeliyiz ki…” yazdığı kimi aglamalı günde olmasa da donmusdur, gün-günden korlanır! AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun dilçileri, başga alanların bilimçilerise bunu görmür, susur, yatırlar. Xalig Bahadırın “Haray”ına bu yanıtı da önce Az.TVlerin “oxumamış, oxudulmamış” proletkult düşünceli jurnalistlerile başçlılarına, AMEA-nın “yarımrus başçı”sına, Dilçilik İnstitutunun “arabca” danışan akademik direktoruna yazıram.

En acınacaglı nedir? Böyük toplumsal, menevi govuşma programlarının yaradılması, Türk dilinin birge gelişdirilmesi bir yana, bir jurnalist bele Azerbaycanda olan Türkiyede unudulmuş, ya da tersine, Türk sözünü işletmir. Düzdür, Azerbaycanda bir sıra yazarlar, bilimçiler yazılarında Türkiyelilerin işletdiyi, bizde deyişdirilib arablaşdırılmış, farslaşdırılmış düzgün anlamlı, gözel Türk sözlerini işledirler. Molla Erdoğanın dinçi, geriçı rejiminin yaratdığı ortam üzünden bu duyğu, istek Türkiye televiziyalarındakı sunucuların, danışanların dilinde ise yoxdur!

AMEAda Güney Azərbaycan Türklerini etkileyecek demek olar heç bir kültürel, ideoloji iş görülmese de bağımsızlıg illerinde Türkiye Respublikası ilə ilişkilerin düzelmesi bir sıra dil sorunları da töredib. Bu illerde ne Türkiyenin, ne de Azerbaycanın başında duranlar ideolog babalarımızın «dilde, düşüncede, işde birlik» çağırışı yönünde önemli iş görmeyibler. Ancaq, boş danışıglar, içden gelmeyen yalançı qardaşlıq çağırışları. Nedeni de bellidir: İran İslam Respublikasında ulusal düşünceni boğan islam rejimi, Türkiyede Erdoğanın «dinçi-kinçi», ümmetçi rejimi, bizde de Rus strateglerinin yetirdiyi Türk dil düşüncesine yadlar.

İki dövletin uyğun qurumları Türk dilini anlamsız Arab-fars sözlerindən arındırma, ortaqlaşdırma yönünde demek olar, heç bir iş görmeseler de Molla Erdoğan Türkiye basınını basqı altına alıb, Türk dilini yeniden arablaşdırır. Bu yanlışlıg son dönemde idman jurnalistlerinin bele dilini deyişib. Örnek: bir az gabag Galatasaray Beşikdaşı yendi deyerdiler, indi arabca “mülemme” deyilen biçimde (yarı arab, yarı türkce) – Galatasaray Beşikdaşı meğlub etdi – deyirler. Dinci politika yeriden Ağalıg eyitimi yeniden arabca “maariflendirib”, prezident sarayını prezident külliyesi edib, guruma teşkilat deyir, elece de b.

Avropadan alınma sözlerin bir çoxu bizde düzgün yazılıb – fabrik, orkestr, diplom… Türkiyede yanlış – fabrika, orkestra, diploma, bir çoxunu onlar düzgün alıb: gitar, form…, biz yanlış – gitara, forma… Azerbaycanda yanğınsöndüren qurumuna yanğınsöndüren, Türkiyede ise arabca – itfaiye deyirler. Bu anlamsız itfaiye sözünü deyişmek olmazmı?!

Türkiye Respublikasının Atatürkçü Dil devrimçileri beynelxalg Arab sözüne daha anlamlı, daha gözel uluslararası, teyyareye uçag deyibler. Bizim durğun düşünceli dil bilimçilerimiz, aydınlarımız, jurnalistlerimiz, yazarlarımızsa bu ağır, kobud Arab sözlerinden el çekmir, Türkün el sözüne xalg, ulus sözüne millet, elçi sözüne sefir, yolçu sözüne sernişin, gözlük sözüne eynek, ya da farsca çeşmek, mahnıya neğme, oyun havasına regs deyirler. Xalig bey bir gün gözlük satana: gızım, eynek yerine gözlük desen daha düzgün olar dediyini, anlamazdan – kefim bele isteyir, yanıtı aldığını duyğusallıgla mene demişdir.

Azerbaycanda önem verilmeyen şeylerden biri de Azerbaycanda unudulmuş bir sıra ağır, anlamsız Arab sözlerinin Türkiyelilerin etkisile yeniden dile qaytarılmasıdır. Son illerde Azerbaycanda Türk diline yenidən soxulan Arab sözlerine baxın: rəğmən, təxliyə, tərjih, təjəlla, qətliam, mücadilə, rija, müdhiş, möhtəşəm, civar, sadəcə, zatən, lütfən əcəba…

Bele getse, bir azdan Mirze Celillin güldüyü Arab PEKİsini de yeniden dile soxacaglar, ardınca da Pek ala gelecek.

Beyler, beyimler, saat üç civarında ne demekdir? Soygırıma getliam, garaya siyah, ağa beyaz demek olarmı?

Proletkultçu jurnalistler  Azerbaycanda  unudulmuş, unutdurulmuş, ya da az işlenen gözel Türk sözlerine gözlerini, düşüncelerini qapasalar da yanlışları alıcı quş kimi qapırlar: Adalet ve Kalkınma Partiyasına arabca …İnkişaf…, Türkiye Respublikasının Elçiliyine sefirlik deyilmesi…

Türkiyelilerin etkisile indi hamı sözbaşı teşekkür eleyir, bravo çığırır. Ancag nece deyirdik: – sağ ol, sağ olun, çox sağ olun, yaşa, yaşasın, yaşasınlar…

Azerbaycan Türklerile Türkiye Türklerinin nece “bir millet, iki dövlet” olduğunu görmek üçün heftenin günlerinin adına baxın. Azerbaycanda demek olar, heç kim çerşenbe, cüme, şenbe demir, birinci, ikinci üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı gün, bazar günü deyir. Türkiyeliler bu çerşembe yanlışını bir az da farslaşdırıb perşembe eleyibler, aylardakı ayrılıglar da elece. Beyler, beyimler, türkce gözel GÜNAYDIN sözü varkən, Türkler niye  merhaba, salam demelidirler?!

Azerbaycan televiziyalarında dil düzeyi yüksek, düşündürücü, öyredici verilişler oldugca az, Azerbaycan Radiosunda ise daha çoxdur. Bele verilişlerden biri de Şefeg Sultan Alixanlının “Bizden sonra” verilişidir. Men uzun illerdir bazar günleri seher saat 10-dan sonra verilen o verilişi dinleyirem. Şefeg beyim Şuşa gözeli Maral Rahmanzadenin, elece de Cabbar Qaryağdının gızı Şehla beyimin türkce musigi saçan gözel danışıgları yazılmış verilişler de vermişdir. O verilişlerdeki danışıg nenelerimizin, babalarımızın,  elece de Leyla Bedirbeylinin, Hökume Gurbanovanın, Mirvari Novruzovanın, Barat Şekinskayanın, Firengiz Şerifzadenin, Etaye Aliyevanın, Mahluga Sadıgovanın, Vera Şiryenin…, Ali Zeynalovun, İsmayıl Dağıstanlının, Aydın Garadağlının… bir az sonralar eşitdiyimiz gözel seslerini, danışıglarını yada salır. Nece de gözeldir Mirze Feteli Axundovun, Hasan bey Zardabinin, Nacaf bey Vezirovun, Nariman Narimanovun, Mehemmed Emin Rasulzadenin, Mirza Celilin, Abdurahim bey Hagverdiyevin, Cafar Cabbarlının, Mikayıl Müşfigin, Üzeyir bey Hacıbeylinin, Seyid Hüseynin, Samed Vurğunun… yazdığı Türk dili! Onların yazılarındakı tek-tük Arab-fars “çör-çöp”ünü atandan sonra galan gözelliyin adı TÜRK DİLİDİR. Kimse Türkün dilinin Türk adını biryollug batırammaz! Türk dili Türk elinin, Türk ulusunun varlıg göstericisidir! Türk dili yoxdursa, Türk eli, Türk ulusu da yoxdur!

Şefeg beyimin Hökume Gurbanovanın danışığınabenzer ince, nazlı danışığı da gözeldir. O danışığında eksik sözünü düzgün işledir. Rüs-ermeni-sovet-mason bolşefaşizmi illerinde ayrılıg salmag üçün çoxlu sozleri, deyimleri, anlayışları deyişdirib başgalaşdırmış, Türkiyelilerin tersine işletmişler: toprag, köprü, eksik… Sefeg Alixanlı verilişlerinde eksik sözünü əskik yox əksik deyir. Bu, yüzde 50 daha düzgündür. Ekizi de yanlışlıga əkiz edibler. Ek (ikinci, artırma, goşa) – ekiz. Ancag adı türkce işıg, dan yeri işıltısı, gızartısı olan gözel çox ara “şuluglug” edib verilişlerindeki bütün yaxşılıgları “ahmed kamal”ların yersiz, anlamsız birce Arab, ya da Fars sözü ile heç edir.

Çağımız bilgi, informasiya çağıdır. Azerbaycanın Latın yazısındakı Ə  herfinin internetde olmaması onu doğal yolla yazıdan çıxarmışdır. Dilciler, bilimçiler bunu görmeli, Azerbaycan yazısındakı Ə herfinin, elece de başga herflerin, sözlerin yazılışını, vurğularını düzeltmeli, ortaglaşdırmalıdırlar. Azerbaycanda iki y-le yazılan edebiyyat, cümhuriyyet, igtisadiyyat, iki r-li abdurrahim… kimi Arab sözlerinin bir y-le, iki s-li, m-li (komissiya, kommunist) Avropa sözlerinin bir s-le yazılması daha düzgündür.

Azerbaycan basınında kimse, haçağsa, haradasa “Dede Gorgud” bitiyinin adını çekir, ondan nese danışır. Ağlasığmaz dinçiliye gurşadılmış Türkiye televiziyalarında ise bu yoxdur. AMEA Dilçilik İnstitutunun arabca danışan akademik direktoru Möhsün Nağısoylu danışıglarının birinde “tanıq – şahid, don, donanmaq – geyinmək, donatmaq – geyindirmek” sözlerinin işledilmesini ireli sürür. Çox yaxşı! Ancag söylemekle iş keçmez, iş görmek gerekdir! “Dede Gorgud” bitiyindeki, bu gün az işlenen sözleri Türk diline gaytarmag üçün Türkiyelilerle birlikde dövlet politikası yaradılmalı, ardıcıl yürüdülmelidir. Möhsün Nağısoylu «Hesab edir ki, unudulmuş sözlerin dilimize geri qaytarılması üçün arxaik sözlerin lüğetinin lazırlanması lazımdır” (Trend). Bu institutun dilçileri Sayalı Sadıqova ilə Sima Guliyevanın hazırladıqları ? «Neşrin baş redaktoru AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Alizade, elmi redaktorları AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik İsa Hebibbeyli, merhum akademik Tofiq Hacıyev, reyçileri professor B.Xalilov ve filologiya elmleri doktoru İ.Abbasova» deyirem: “izahlı terminler lüğəti”, “lüğet hazırlamag”  ne demekdir? Ortada olanlar AMEA Dilçilik İnstitutunun Dede Gorgudun sözlerine ARXAİK deyen direktorunun, institutun 1982-ci ilde sözlük, 2000-cu illerde lüğetler hazırlayan bilimçilerinin Türk dilini yaxşı bilmelerine  guşgu doğurur…

Son illerde Türk dilinin başına oyun açan, türklük düşüncesini ümmetçilikle dolaşdıran, Güney azerbaycandangelme “şeyx nesrulla”lar azalsa da ulusun dilini çox etkileyen televiziyaların şit “şou”larındakı oynağanlar sözbaşı “allah-allah”,“allah biler”,“allah bilen yaxşıdır”, “ey vallah”… demekle yeniden dile, düşüncelere din geriçiliyi yeridirler. Ölkede gün-günden artan, gözetimsiz dinçilik, maşallah, inşallah, allah-allahlar yurdddaşları cennete, haca, Kerbelaya… yöneldib. Biri o birinden “Üçüncü gapı hansıdır? – sorsa, o, ya da bu – deye  göstererdiler. Yol gösterilen de sağ ol, ya da çox sağ ol, – deyib gederdi, indi “Allah razı olsun” deyir.

Biryollug anlamalıyıg: “Mehemmed nur saçır yollarımıza, Ali güvvet verir gollarımıza”tek anlamsız sözlere Ordu marşı yazmagla, TRT Müzikde bütün günü “Sellalahu ve selle Muhammed” oxutmagla, İstanbul, Bakı kimi gözel başkendleri mescidlerle doldurmağı ulusal çıxarlara gerek böyük dövletçilik sanmagla ancag 1400 il gabagkı, “CAHİLLİK” deyilen “Arab geriçiliyi”ne govuşmag olar!  Yağılar da bunu isteyir, buna çalışır.

Azerbaycan Respublikasını, Azerbaycan Türklerini – bütün Azerbaycanlıları, Türkiye Respublikasını, Türkiye Türklerini gelişdirmek, sonsuzadek yaşatmag isteyirikse bilginlerin “Din insanlıg üçün tiryekdir” sözlerini unutmamalıyıg!

Körpelikden, çocuglugdan gözel, anlamlı danışmag öyredilmeyen adam professor da, prezident de, artist de olar, ancag onda ana dili duyğusu, yurd sevgisi olmaz!

Azerbaycan Respublikası ile Türkiye Respublikasının dövlet gurumlarının başçılarını, elece de Güney Azerbaycanın bilimçilerini, dilçilerini, jurnalistlerini – aydınlarını Türk dilini arındırmag, gelişdirmek, gorumag sevgisinde govuşub böyük birleşdirici işler görmeye çağırıram.

  16 aprel 2018-ci il