Son günlerde Azerbaycanın başında duran yaddüşüncelilerin bacarıgsızlığından Sosial basında danışılanlara yanıt vermiş yurdsever jurnalist Xalig Bahadır Arsakla bağlı düzgün baxışını yazmışdır. Ancag yazıda Balharı edilmek istenen Bolgarçayın Celilabaddan keçdiyi yazılıb. Oxuduğunuz bu yazını o yanlışı düzeltmek isteyile Mehsul gazetinin 15 aprel, 2005-ci il, 7-ci sayından köçürüb, FB sehifeme goydum. Kimese gerek olar…
“Bu günlerde redaksiyamıza gelen mektubda AMEA-nın Felsefe ve Siyasi-hügugi Tedgigatlar İnstitutunun Politologiya Şöbesinin böyük elmi işçisi, felsefe elmleri namizedi, yerlimiz Yadigar Türkel televiziyada Bilesuvar Rayonu haggında geden verilişde söylenilen bir çox faktlara münasibetini bildirir.

Mövzuya keçmezden önce, hörmetli ziyalımız Yadigar müellime gösterdiyi teessübkeşliye göre öz adımızdan, elece de bütün oxucularımız adından çox sağ olun! – deyirik.

Mektubda diggeti celb eden yerler hansılardır? Rayon haggında geden verilişde Bilesuvardan keçen Bolgarçaya “Bəlhəri” çayı, Xarmandalı Türk tayfasına Xırmandalı deyilmesi. Bilesuvarın tarixi, etnografiyası ile başlı elmi-tedgigatların az olmasına bir daha toxunularag deyilir: “Bolgarçay Bolgar, Bulgar Türklerinin adından yaranmış hidronomdir. Onu bol-gar-çay kimi hecalamag, ya da başga bir nilletin diline uyğunlaşdırmag tariximize hörmetsizlikdir. Bu çayın keçdiyi bölgede Türklerden başga millet yaşamır.

Azerbaycan MEA-nın Coğrafiya İnstitutunun Xeriteşünaslıg ve Toponimika şöbesinde saxlanan, Linc ve Osvaldın 1898-ci ilde çap olunmuş “Armeniya” kitabının üçüncü cildinde verilmiş xeritede çayın adı Bolgarçay yazılıb. Bundan başga Bolgar Memmedli, Tekle, Dövrüşlü, Astanlı, Sadıxlı, İrzalı, İramazanlı, elece de başga yaşayış yerlerinin adı gösterilir.

1917-ci ilde Sankt-Peterburgda çap olunmuş “Karta Kafkaza Aziatskoy Turtsii, Persii (Gafgaz tegvimine elave) xeritesinde Bolgarçaydan başga Bolgar Gektepinskiy yaşayış meskeni de gösterilir. Xeritede Xarmandalı, Alpout, Erkekgoyunskiy, elece de başga yaşayış meskenlerile yanaşı buraya köçürülen Ruslar üçün tikilmiş Puşkin (indiki Bilesuvar) yaşayış mentegesinin adı yaşılmışdır”.

Hörmetli ziyalımız mektubunun sonunda tarixi araşdırmalara söykenerek başga maraglı bilgiler vermişdir: “Oruc bey Bayat İranı idare eden 32 necib tayfanın adını çekib, idareçilikde vezifelerini gösterir. Bu gün Bilesuvarda onlardan ikisinin, Beydililerle Xarmandalıların böyük kendleri vardır. Oruc bey Bayat Beydililerin (şamlılar) İspaniyadakı mojordomların – böyük saray nazirlerinin eyni olduğunu, bu soyun nümayendelerinin İranda daima bu yüksek vezifeni tutduglarını, Xarmandalıların hörmetlerine göre yeddinci yerde durduglarını, İspaniya gaydalarınca markiz – grafla hersog arasında orta zadeganlar adlandırıldıglarını yazır”.

REDAKSİYADAN: Bu gün söylenildili kimi, tariximizin yeterince öyrenilmemesinden, müeyyen tarixi hadiselerle bağlı danışıglarda, çıxışlarda fikir ayrılığına yol verilir. Araşdırılması gerek olan bele tarixi faktlar öyrenilıb geniş oxucu kütlesinin ixtiyarına verilmemesinden, şifahi şekilde dilden-dile gezen melumatların bezen yanlış formada ictimaiyete tegdim olunmasına getirib çıxarır. Bu baxımdan Yadigar müellimin meseleye münasibetine gayıdıb deyirik: ele Bolgarçayın Bəlhəri, Xarmandalının Xırmandalı olması çoxumuz üçün geyri-adi sayılmır.   Mehsul gazeti, 15 aprel, 2005-ci il, s.7.

SÖZARDI: “Redaksiyadan” artırması bu gün nece böyük ideoloji bataglığa salındığımızı gösterir. Daha bu yönde yazı yazmagdan bezmişem. Yeni Parlamentin Komisiyasına yazmğı düşünürdüm. Ancag son parlament seçkisi ayıbından sonra düşüncemden daşındım.

Ağılları dabanlarından aşağı olan anlamazlar, Azerbaycandakı AĞCA sözü ile başlayan bütün sözleri hacılaşdırıblar. Rusiya İmperiyasının bütün xeritelerinde, “Kafkazskiy Kalendar”da Ağcadır. Bilesuvarın Dövrüşlü köyünü, Dervişli edibler. Dövrüşlü adlı köy Güney Azerbaycanda da vardır. “Kitaboxumamış” ağılsız başçılar İmişlinin Çakırlı köyünün adını deyişib Çaxırlı edibler. Çakırlı böyük Türk ellerindendir. Türkiyede de bu adlı yerler vardır.

Anlamazlar xeritelerde Güney Azerbaycandakı Talmış Mikayıllını Talış Mikayıllı edibler. Bu köyün, bu sözün Talışla heç bir başlılığı yoxdur. Bu, söz Talmışdır, Talasdandır, Orta Asiyada, Türkiye Respublikasında da yer adlarında durur. Beydilide Talmış Mikayıllıdan neçe göbek yaşayırdı. Onlar Talmışmikeilli deyerdiler. Elece de yağı elindeki Garabağdakı köye Talış demek de bir yanlışdır…

Ne ise… Yandım! Ele yandım! Gorun çatlasın, Abulfaz Aliyev!!!…

21 sentyabr 2020-ci il.