Türk tarixi üzrə indiyədək gizlədilmiş materialların aşkarlanması və aparılmış yeni tədqiqatlar Türkün tarixinə baxışları və türk tarixi dövrləşməsini, tarixi türk etnologiyasını dəyişmək üzrədir. Bəlli olur ki, əslində “Türk” sözünün hegemonluğunadək bu etnosun əsas ümumi adı “Oğuz” idi. Aydın olur ki, tarix elmində qədim türkləri “qıpçaqlara” və “oğuzlara” bölmək ən böyük saxtalaşdırma idi, çünki qıpçaqlar oğuz tayfalarından biri olumşlar. Araşdırmalara görə, “hun/qun/xun” kimi tanınan türk soyu əslində dünyaya Xəzər xaqanlarını, Səlcuq sülaləsini vermiş oğuzların “Qunuq” boyundan başqa bir tayfa ittifaqı deyildi.
1924 –cü il 11 yanvar tarixində Parisdə “Asiya Cəmiyyəti” ( Societe Asiatique ) adlı mötəbər elmi qurumun növbəti yığıncağında yeni Türkiyənin diplomatı, əslən tatar olan tarixçi və türkoloq Sədri Məqsudi Arsalın “oğuz / oğur” boyadının təhlilinə aid məruzəsi dinlənildi.
Fransız, belçikalı şərqşünas alimlər onun bu məruzəsini müsbət qiymətləndirdilər və bu məruzə məqalə şəklində bu cəmiyyətin elmi orqanı olan “Asiya Jurnalının” (« Journal Asiatique ») mart sayında dərc olundu. Altı aydan sonra isə türkologiya elminin banilərindən biri V.Tomsen “Alman Şərq Cəmiyyəti” adlı elmi qurumun jurnalındakı Orxon-Yenisey mətnlərinin təhlilinə aid məqaləsində S.M. Arsaldan ayrıca olaraq onun kəşfini təkrarlayaraq, bir daha bu türk diplomatın düzgün sonuclar çıxardığını təsdiqlədi. Öncə S.M. Arsalın, daha sonra isə V. Tomsenin
türk tarixi üçün etdiyi eyni kəşf nədən ibarət olmuşdu?
S.M. Arsal göstərirdi ki, 454-cü ildə Batı Hun xaqanlığı dağıldıqda onun yerində “oğur”, “sarı oğur”, “on oğur”, “utur oğur”, “kutur oğur” adlı iri tayfa-dövlət birlikləri yarandı. Bu adlarda ilk yerdə gələn sözlər ya müəyyən əlaməti (“sarı”, “kutur / quduz”, ) və ya sayı (“on”, “utur / otuz”) bildirirdi. Bu adlarda ikinci söz isə, Batı türk dillərində “R” səsinin “Z” səsinə və əksinə keçməsini (“r ~ z / z ~ r” rotasiya qanunu) göstərdiyindən, “oğur” sözü sadəcə “oğuz” sözünün bir variantı kimi qəbul edilməlidir. Eynilə də, S.M. Arsal göstərirdi ki, Doğu Hun imperiyasının dağılmasından yaranan tayfa dövlətlərin, həmçinin, daha gec dövrdə Göktürk xaqanlığının yaranmasında əsas rol oynamış tayfa birliklərinin adında “oğuz” sözünün (“on oğuz”, “doqquz oğuz”, “altı oğuz”, “oğuz yabqu”, “üç oğuz”, “dış oğuz”, “altı oğuz”, “qırx oğuz / qırğız”, “dörd oğuz / tatar”) müstəsna yeri var. Beləlikə, aydın olur ki, istər Hun, istər Göktürk, istərsə də digər türk xaqanlıqlarını “oğuz / oğur” adlı iri türk tayfa birlikləri yaradırdı və bu xaqanlıqlar da dağıldıqda yenə bu adı daşıyan birliklərə parçalanırdı. Həm XX əsrdə, həm də indiki tarix və türkoloji elmdə səhv (və ya qərəzli) bir təsəvvür var ki, guya “oğuz” (“oğur”) adlı tayfalar tarixi türk dünyasında ayrıca bir boylar olmuşlar. Əslində isə, hər iki alim ayrılıqda göstərirdilər ki, “oğuz / oğur” sözündəki “oğ “ hissəsi ulu türkcədə “ox”, “bölüm”, “çıxıntı”, “törənti” (“oğlan”,“oğul” sözlərini xatırlayaq) demək idisə, “-uz / -ur” isə, “-lar, -lər” kimi cəm şəkilçisi olmuşlar.
Həm S.M. Arsal, həm V. Tomsen sübut etdilər ki, “oğuz / oğur” sözü “tayfalar” mənasını daşıyan termindən başqa bir şey deyildi. Buradan aydın olur ki, ulu keçmişdən islam dinin yayılması ərəfəsinədək türkköklü sivilizasiyanın ən əski, ən geniş yayılmış adı “oğuz / oğur” olmuşdur. S.M. Arsal bu kəşf barədə belə bir ifadə işlətmişdir ki, türk tarixində “oğuz türkləri” anlayışı olmamışdır, “türk oğuzları” anlayışı olmuşdur.
A.Q. Muhamadiyevin Doğu Hun və Göktürk xaqanlıqları dövründə kəsilmiş metal pullar üzərində oxuduğu yazılardan aydın olur ki, hunlar özlərini “hunuk”, “xunuk”, “qunuk” adlandırmışlar (türk dillərində “h ~ x ~ k ~ q” səs keçidləri türkologiyadan bəllidir) . A.Q. Muhamadiyevin heç özü də bilmədən elə bir kəşf etdi ki, bu kəşf həm S.M. Arsal, həm V. Tomsenin kəşfləri, həm də tarixi faktlarla üst-üstə düşürdü. Belə ki, S.M. Arsal və V. Tomsenə görə, Hun imperiyasını yaradan tayfa birlikləri ulu türkcədə “oğuz / oğur” adlanırdı. Rəşidəddinin “Oğuznaməsində” isə, bu tayfa birliyinə (“oğuz / oğur”) daxil tayfalardan biri “Qınıq” kimi göstərilmiş və onun bu sistemdə yeri əlahiddə olmuşdu. Tarixi mənbələr göstərir ki, Hun imperiyasının varisləri olan Xəzər, Aralətrafı “Oğuz Yabqu” və Səlcuq imperiyalarının hakim sülaləsi də “Qınıq” boyundan olmuşlar. Hətta Alparslan Səlcuq ərəb xəlifəsinə Reydən yazdığı məktubunda “Qınıq” boyundan olmasına işarə verir və nəslini “hunların hakimi” adlandırırdı.
Bütün bunlardan ulu türk tarixi üçün ölçülməz sonuclar əldə olunur:
1) A.Q. Muhamadiyevin Hunlardan Göktürklərə qədər Orta Asiyada kəsilmiş dəmir pullar üzərində yazıların türk dilində və soqd yox, türk (“run”) əlifbası ilə yazıldığı fikri bir daha təsdiq olunur. Həmçinin, aydın olur ki, türk sivilizasiyasında əlifba eramızdan əvvəlki dövrlərdə işlə dilirdi. Bu fakt isə, Andronovo arxeoloji kulturu ilə bağlı “saklara” aid olan İssık kurqanından
aşkar edilmiş gümüş cam üzərindəki yazının məhz türkcə olduğu fikrinə daha bir məntiqi təsdiq gətirir.
2) Rəşidəddinin “Oğuznamə”si hansısa bir ayrıca, yanlış olaraq bir türk boyunun (məsələn, Aralətrafı “Oğuz Yabqu” elinin) quruluş sistemi və yarıəfsanəvi tarixi barədə deyilmiş, bütövlükdə bu gün “türk”, “türksoylu” adlandırdığımız linqvistik irq barədə məlumat daşıyırmış.
Eləcə də, “Kitabi- Dədə Qorqud” eposunda “Oğuz” hansısa bir tayfa və ya soy barədə anlayış deyilmiş. Bu eposda “Oğuz” məvhumu müxtəlif qohum dilli və köklü (bu gün “türk” adlandırdığımız) boyların birləşib yaratdığı siyasi-coğrafi sistem, dövlət mənasında çıxış edir. Ona görə bu eposun qəhrəmanları özlərini müxtəlif boya mənsubiyyətlə təqdim edir, “Oğuza dönmək”, “Oğuza getmək” (yəni, “Oğuz” adlı dövlətə, etno-siyasi əraziyə dönmək, qayıtmaq) kimi ifadələr işlədirlər. Bu eposun müxtəlif versiyalarında “türk” sözünə ya heç rast gəlinmir, ya da bu sözün işlədilməsi çox nadirdir.
3) Aydın olur ki, ən azı, e.ə. 1 minilliyin ortalarında Doğu Asiyadakı “oğuzlarda” (“tayfalarda”) siyasi hakimiyyəti “Qınıq” boyundan olan aristokratik zümrə götürmüş, bu ad bütün “oğuzlara” (“tayfalara”) şamil edilmişdi. Tou-man, Mao-tun (Duman, Mete), daha sonralar Attila kimi xaqanlar, Xəzər, Aralətrafı “Oğuz Yabqu” və Səlcuqlu xanədanları bu sülalədən olmuşlar. Yad soylu tarixi mənbəələr isə, “Qınıq” adını təhrifdə “hun”, “qun” kimi qeyd etmişlər.
Sözsüz ki, bu cür kəşf indiyədək türkoloji elmdə səhvən və ya qərəzlə özünə yer etmiş bir çox yanlış anlayışları yerindən çürük kötüklər kimi oynatdı. Bu səhv anlayışlardan əl çəkə bilməyən tarix sevərlərdə bir çox cavabsız suallar yaranmışdır. Məsələn, əgər indi “türk” soyları kimi tanıdığımız linqvistik irqin tarixi adı “oğuz” (“oğur”) idisə, “türk” adı necə meydana çıxdı?
“Türk” sözü nə anlayışda işlənirdi və bu söz “oğuz” (“oğur”) sözünü tarix səhnəsindən niyə, necə və haçan sıxışdırıb çıxardı? . Bu barədə isə, gələn məqaləmizdə.