1

       Men şakalaşmağı heç bacarmıram. Yaxşı tanımayanlar, meni garagabag sayırlar. Ancag bu yaxınlarda Azerbaycan Respublikasının Açı arxıvlerinden birinde Azerbaycan Türklerinin ulusal öncülü Mehemmed Emin Rasulzadenin “İstoriya vozniknoveniya Azerbaydjanskoy Respubliki” bitiyini köçürerken, işçi xatunların böyük sayğısından, bir az da sevinc duyğusundan, sağlıg olsun, bitikde size de bir blagodaryayu yazacam, dedim. Bu sözler, reflerdeki bitiklerı düzenleyen, Rus dilinde oxumuş işçilerden birini diksindirdi: blagodaryayu yox, blagodaryu!

Dedim: gözel Sevinc, men sizin könlünüzü almag üçün şakalaşdım, bilirem, blagodaryayudur.

Sevincin bu yanıtı Azerbaycan Türklerinin Rus dilinde oxumuşlarının çoxunda oluşmuş dilseverlik duyğusu, ailelerde, bağçalarda, okullarda Rus dilinin yaxşı oyredildiyini, ona sayıını gösteren birçağkı özellikdir.

Rusca bir sözün yanlış deyilmesine dözmeyen Sevincin Türkce danışanda cümlelerdeki sonlugları edebi dile uyğun demediyini, yanlış danışığını anlamaması ise aydın görünürdü. Bu, Rusiya İmperiyasında 150 il yeridilmiş, Azerbaycan Respublikasında bu gün de yeridilen ulusüstü, asimilyasiyaedici “Ana dili” politikasının töretdiyi acı gerçekdir.

60-70-cı illerin Bakıdakı “Rus ortamı”nda Rus ana, nenelerin düzgün danışmayan çocuglara “tak ne pravilno, nado govorit pravilno” dediklerini çox görmüşdük. Bu, bir anlamda Rus ulusunun oxumuşluğunu, onun dil düşüncesinin yüksekliyini gösterirdi. Azerbaycan Türklerinde ise bele düşünce yoxdu.        Azerbaycan Türkleri yüzillerle doğma dillerini “gereksiz” gördüklerinden, onlarda Türk diline sayğısızlıg oluşmuşdur. Bu gün de cox adama niye düzgün danışmırsan? – deyende acıglanır, eşşi, senin de işin-gücün gurtarıb, derdimiz birce ele bu dil derdi olsun! – deyir.

Azerbaycan Türklerinin son 10-15 ilin dil savaşçılarından Xalig Bahadır bir gün mene üstünde gözlük kimi gözel sözün yerine eynek yazılmış aptekdeki satıcıya “gızım, eynek Arab sözüdür, niye Türkce gözlük demirsen?” deyende, ona acıgla “özüm bilerem, ne isteyerem, onu da deyerem” kobud yanıtı verildiyini dedi.

Dedim Xalig bey, Azebaycan Açısı açı olsa, ulusal dil politikası olsa ele demez! O, oxudulmamış, öyredilmemiş adama acıglanma, dilçi akademiklerin, aydınlanın, oxumuşların, jurnalistlerin, sunuçuların, diline, danışığına bax, sonra de.

Bu, çox yanlış düıünce düzeldilmelidir! Onu düzeltmek üçün ölkede iller boyu yüksek dil politikası yeridilmelidir! Azerbaycan Respublikasının bu ulusal geriliyi yaxşı bilen gurucu bahadırları, 1918-ci il iyunun 27-de Türk dilinin Azerbaycan Respublikasının Acı dili olduğunu bildirib, onu uyğulamag üçün durmadan da çalışdılar. Yüz il keçenden sonra ise dilci akademikler televiziyalardan düşüncelere, o çağda Türk diline Azerbaycan dili deyildiyini yeritmeye çalışırlar…

2

Azerbaycan Türklerinin 29 ildir Azerbaycan Respublikası adlı açısı, AMEA-sı, baçında akademik duran Dilçilik İnstitutu, universitetleri, çoxlu dilçi akademiki olsa da, ölkede en sayğısız ulusal deyerlerden biri Türk dilidir! Ölkenin yurddaşları bir çağlar Arab, sonra Farz, sonra Rus, 20-ci yüzilin başlarında Fransız diline vurulduglarıtek, indi de İngilis dilini öyrenmekden ötrü özlerinden gedirler. Yaşadığım evde İngilis okulu, gapı gonşuluğumuzda neçe yerde düzensiz, biçimsiz, sistemsiz Evde okul… Televiziyalarda, radiolarda oxumamış, oxudulmamış, gözel söz, deyim, danışıg oyredilmemiş  “ğul-ğul jurnalistler”in, oynağanların pis güne goyduğu Türk dili bugünkü Azerbaycan Respublikasında en sayğısız gündedir. Azerbaycan Respublikasının açı gurumlarının başında duranlar danışanda adam utanır. Bütün Bakı, küçe-bazar yanlış, yad dilde yazılmış göstericiler, reklamlarla doldurulb, dil öyrenmek ağıl, bilik ölçüsüne çevrilib. Başga şey oxudan yox, öyreden yox: prezident bele dedi, birinci vitseprezident ele dedi. Demokratik düşünce, özgür bazın, ozgür sosiologiya olmayan ölkede heç ne gelişmez!

3

Azerbaycanda Türk dilinin başına nece oyunlar açılması ile bağlı belke heç kim Yadigar Türkelle Xalig Bahadırın yazdığı sayda publisistik yazı yazmayıb. “Azadlıg” gazeti çap olunanda heç olmasa 5-10 adamın oxuyacağını düşünüb bilimsel-publisistik yazılar yazırdıg. Azerbaycanın avtoritar YAP ağalığı “Azadlig”ı yasaglayandan sonra gumanımız İnternete galıb. Orada da 1-2 sehifeden çox yazını az adam oxuyur, 2-3 sehife o yana galsın. Düzdür, menim “Beyler beyimler, oyanın, siz Arabsınızmı” yazımı 2015-ci ilden bu yana 2650 adamın oxuduğu gösterilse de, inanmıram. Azerbaycan Türkleri ölkedeki politik, ekonomik, sosial, kültürel durumdan az oxuyan uluslardandır. Bu günlerde Yaponiyanın baş kendinde 15 milyona yaxın çıxan Yomiuri simbun gazetinin 11 milyon abuneçisinin olduğunu, alatorandan gazetlerin oxucularına gönderilmek üçün nece gablaşdırıldığını, gönderildiyini, İngilterenin Kral Bitik Evinde 1 milyard bitiyin olduğunu, Bitik Evinin bütünlükle robotlaşdırıldığını öyrenende, içimden acı duyğular keçdi…

Avropada, Güneydoğu Asiya açılarının bir sıra başkendlerinde “Ağıllı şeherler” proyektleri uyğulanır, bizim ağılsız başçılarımız da gözel Bakın “Trubalar şeheri”ne çevirmişler. Bu yaxınlarda yaşadığım evin altında yerleşen “Mozzarella” restoranının yiyesinin sekinin ortasını çeperleyib oraya stollar düzmesinin, “Mothercare”ninse demir borular basdırmasının yolverilmez olduğunu Yasamal Rayon İcra Hakimiyetine bildirdik. İcra Hakimiyeninin Komisiyasının hügugsuz, işlemez, iflic günde olduğu aydınlaşdı…

4

Bu günlerde Xalig Bahadırla allı-güllü, gözel-göyçek, yelli Bakının ortasını gezmeye çıxmışdıg. Allı-güllü, yelli Bakının en gözel yerlerinden biri olan, birçağkı Azerbacan kinoteatrının, BUM-un yan-yöresi kuçelere çıxarılmış restoran artırmaları, demir tpubalarla pis güne goyulub. İşçiler yenice, BUM-un güney gapısının yanında yeri gazırdılar. Dözmeyib, ne edirsiniz? – çığırdım, bunu bele etdirenleri bacarmadığım söyüşlerle söydüm. İşciler de bu işlerin yüzde-yüz yolverilmez olduğunu dediler.

Bir daha aydın oldu: ey Türk ulusu ozünün bağımsız, yurdsever Belediye başçını seşmeyince, heç bir yükselişden, gözellikden söz olmaz! Avtoritar aile-klan ağalığı derebeyliye yol açır, antidemokratikdir, çağdışıdır!

5

1. M. Smirnovun Rusca “Azerbaycan” gazetinin 18 dekabr 1918-ci il, 63-cü sayından başlayarag “Oçerki iz istorii Tyurkskogo naroda” (Türk Elinin tarixinden özetler) adlı, Türk ulusuna böyük sayğı ile yazılmış bilimsel, ideoloji araşdırması çap olunub. Yazıda Volgadan Urala, Sibire, Mongolstana, Çine, Afganistana, Orta Asiyaya, Hindistana, İrana, Gafgazadek, Avropayadek… olan yerlerde güclü, kültürlü açılar gurmuş birçağkı Türklerini başçılarının menem-menemliyinin, ulusun gulluğunun, özünü dilini anlamadığı dinin gurallarına aşırıcasına gul etmesinin  dağıtdığı, cağdışı goyduğu gösterilib.

Avropalılar Orta çağdan dine toplumsal yaşamdakı yerini gösterib, gabagcıl dünya gurmağa başlayanda Türkler anlamadıgları “Azan”ı gözel oxumag yolunda baş sındırır, düşüncelerini Arab “kitabcı”larının din “moizelere”ine daha berkden bağlayırdılar. Saudiye Arablarının lotubaşısı Hac aldatmacasından bilinen 20 milyard dollardan çox pul gazananda, bir şirketi 1,7 trilyon dollar pulunun olduğunu bildirende, yurdundan govulmuş, yaşadığımız evde süpürgeçi işleyen Garabağlı bir gaçgın xatun, gece saat 4-de Salyandan çıxıb Bakıda küçede meyve, göy-göyerti satıb dolanan başga xatun Haca gedirse, Türk ulusunun gününe ağlamamag olmur!

Azerbaycan Türklerinin tarixinde tanınmşlardan, adını çekmek istemediyim, Rusca böyüse, işlese de, Arab, Fars dillerinin vurğunu olan bir polkovnikin Hac yolunda ölmesi, 21-ci yüzilin 19-cu yüzilinde yurd-yuvasız Garabağ gaçgınının Ermenilerin tutduğu yurduna getmeye çalışmagdansa, Haca getmesi, Türke yad bu din düşüncesinin Azerbaycan Türklerini nece sardığını gösterir.

Bu, ulusal ölüm yolçuluğunu Azerbaycan Respublikası Açısının desteklemesi bu dağıdıcılığı bir az da artırır.

6

Yazını oxuculara Türk dilinde düzgün, gözel danışmag duyğusu ile yazmag isteyirdim, ancag toplumsal, politik yön üstün geldi. Bu, Azerbaycan Respublikasında Türk dilinin başına nece dağıdıcı oyun açıldığını gösterir. İrelide adı çekilmiş yazıda ortadan galdırılmalı çatışmazlıglar örneklerle sıralanmışdır. İndi onları saymağa gerek olmadığından, 2-3 önemli, düzeldilmeli önemli çatışmazlığı yada salıram.

Ulusal Türk dıl düşüncesi oluşmamış, daha çox da Rus dilinde oxuyub, böyümüş adamlar Türk dilinden çalmag, oxumag sözlerini çıxardıb, yerine yerine ifa, ifaçi, ifa etdi kimi mülemme – yarı Arab, yarı Türkce anlamsız sözler yeritdiler. Son 2-3 iledek yaşlı çalğıçılardan kimse televiziyaya çıxanda çaldım, oxudum, tarçı, kamançaçı, nağaraçı deyerdi. Daha onlar yoxdurlar, arxada da ulusal düşüncesi pozuglar galb. Onlarca dilçi akademiki olan Azerbaycanın Türk ulusunun tek-tek oğulları da ifa, ifaçı, canlı ifa, canlı ifa eledim, tar ifaçısı, nağara ifaçısı, balaban ifaçısı… kimi anlamsızlıgları gördükce internetde “Haray Türk dilim, Haray Türk elim, Haray Türk ulusum” adlı yazılar yazmagdan başga şey bacarmırlar. Soran yox, sorğulayan yox, derdini demeye gurum yox, görevli yox, adam yox!

7

Azerbaycan Respublikası ile Türkiye Respublikasının başında duranlar orada-burada bir millet, iki dövlet bağırsalar da, Türk dilini, alifbasını ortaglaşdırmag üçün heç bir iş görmürler! Tersine, Türkiye Respublikasını Sünni mollaxanasına çevirib arablaşdıran Erdoğan ölkenin demokratik basınının yüzde 99-u ele keçirib susdurandan sonra dünenedek Türkce yendi, yenildi deyen jurnalıstler, gorxudan meğlub etdi, meğlub oldu deyirler. Ağıllı, düşünceli başla baxanda ise politik ayrılıg illerinde bir sıra sözlerin Azerbaycan Türklerinde yaxşı gorunduğunu, Türkiyelilerde pozulduğunu, bir sıra sözlerin, deyimlerinse onlarda yaxşı galdığı, bizde siradan çıxdığı görünür. Tekce bunun düzeldilmesile Türk dili çox arınar, durular, gözelleşer, ozünküleşer, özgürleşer. Ancag Türkiyede din fanatizminin sardığı fanatlar, Azerbaycanda ise, Rusiya İmperiyasının Türk ulusu üçün gerekli iş görmek bacarığı olmayan tör-töküntüleri bunu garşısını alırlar. Bir-iki örneye baxag: Azerbaycanda beynelxalg deyilen Arab sözüne Atatürk Dil Gurumunun dilçileri Uluslararası demekle çox düzgün edibler. Biz de uluslararası demeliyik! Ancag yanğınsöndürene itfaiye demek yanlışdır, bizdekitek – yanğınsöndüren deyilmelidir.

Türkiye basınında Azerbaycan Türklerindeki bir gözel sözü, deyimi işleden yoxdur. Bizim oxumamış, oxudulmamış, Türkiyedeki dıl gözelliklerini görmeyen jurnalistlerse Azerbaycandakı Türk dilini Türkiyelilerden götürdükleri yanlış xəyal qırıqlığı, sərbəst buraxıldı, reğmen, sadece, heyatını geyb etdi, möhteşem, müdhiş, xöca kimi “çör-çöple” yeniden doldurublar.

Bizde bir adama etdiyi yaxşılığa göre sağ ol, çox sağ ol, sağ olun, çox sağ olun deyerdiler. İndi oxumamış, oxudulmamış jurnalistler sözbaşı teşekkür edirem, teşekkürler deyirler. Aga beyaz, garaya siyah demek, ulusal dil yaddaşsızlı, Türk dilinin “sonunu” catdırmagdır. HARAY TÜRK DİLİM, HARAY TÜRK ELİM, HARAY TÜRK ULUSUM, HARAY!

  9.12. 2019-u il.