Sayğılı oxucu, yazıldığı gün düzgün bilinmeyen bu yazını neçe ilden sonra Fb-ye goymagda birce isteyim Azerbaycan Respublikasının, Azerbaycan Türklerinin, Azerbaycanlıların  Yenidendoğuş ilkelerini yaymagdır. 2-ci Garabağ Savaşındakı uğurdan sonra Yenidendoğuş şansını elden versek, Azerbaycan Respublikası, Elimiz, Ulusumuz, yurddaşlarımız, gelecek soylarımız sonsuz çetinliklerle üzleşecekdir. Gelecek soylar buna göre bizi bağışlamayacag, gorumuza söyecekdir.
Yazının çapını “Azadlıg” gazetinin işçisi Rövşen Hacıbeylile danışmış, redaksiyadan bele bir sözönü de yazılmasının düzgün olacağını demişdim: “İyulun 21-de YAP-ın “baş ideologu”, professor Siyavuş Novruzovla Sefa Mirzayev…biri de AXC çağında Bakının baş prokuroru olmuşdu, indi Parlamentde utanmadan basıb-bağlayır) Az.TV-de Azerbaycan Respublikası prezidentinin yeni referendum çağırışı ile bağlı danışırdılar. Professor Siyavuş Novruzov deyirdi: “Prezidentin hakimiyetini güclendirmek gerekdir. Bir de indi vaxt çox süretle gedir, garşıya goyulan meseleleri beş ilde görüb bitirmek olmur ”.

“Azadlıg” felsefe üzre elmler doktoru Yadigar Türkelin akademik özgürlük hüguguna dayanıb yazdığı “Politologiya (açıglamalarla sözlük, ya da milli kimlik dersleri)” (B., 2008) kitabından bir dersi oxuculara çatdırmagla siyavuşlara tutarlı cavab verileceyini düşünür.

“AZERBAYCAN RESPUBLİKASINDA DEMOKRATİYANIN ÇETİNLİKLERİ. 1995-ci il noyabrın 12-de xalg sesvermesile gebul edilen konstitusiyada “demokratik, hügugi, dünyevi, unitar respublika” edilen Azerbaycan dövletinde demokratik siyasi sistemin esas prinsipleri hayata keçirilir. Ölkede hügug dövletinin bütün göstericileri, nişanları, atributları vardır. Hakimiyet golları ayrılmış, Konstitusiya Mehkemesi, ombudsman institutu yaradılmış, demokratiyanın esas prinsipleri Anayasada tesbit olunmuşdur. Ancag siyasi, geosiyasi, igtisadi, sosial, milli-psixoloji, dini, elece de başga nedenlerden olkede demokratiyanın derinleşmesi çetin gedir. Cemiyetdeki ümumi gerilik, Ermenilerin yeni Dağlıg Garabağ xeyanetinin çözülmemesi, ahalinin Anayasa hüguglarının yaxşı gorunmaması, ali ganunvericilik, mehkeme hakimiyetinin icra hakimiyetine Anayasa nezareti ede bilmemesinden yaranan memur özbaşnalığı, yolsuzlug (korrupsiya), ganunverici hakimiyetin seçki adı altında icra hakimiyetinde tutulan sıra ile legitimleşdirilmesi, siyasi elitanın aile, yüksek idaretme institutlarının gohumlug, dostlug, sadiglik, yerliçilik prinsiplerlie formalaşdırılması, basgı destelerine oxşar çoxlu GHT, igtidaryönlü partiyaların yaradılması, uzun iller keçmesine baxmayarag, ahalinin böyük bölümünün yoxsul yaşaması, elece de başgaları cemiyetde ümumi ruh düşkünlüyü yaratmışdır.

Bilgi çağında kütleleri menevi-ideoloji etkilemek, yeni siyasi liderler yetişdirmek üçün önemli etken televiziyadır. Azerbaycan Respublikasında ise bütün televiziyalar igtidarın eli, gözü altındadır. Özel adlanan televiziyalar da siyasi elitanındır. Siyasi elitanın avtoritar düşüncesi demokratiya adı altında cemiyete yeridilir.

Azerbaycan Respublikasında 1993-cü ilden sonra çeşidli yollarla, 1988-ci ilden formalaşan müxalifeti dağıtmağa başladılar. Azerbaycan Respublikası Milli Meclisine 2005-ci il noyabrın 6-da, başdan-başa saxtakarlıgla keçirilen seçkilerden sonra insanların seçki yolu ile siyasi hakimiyete nezaret ermek umudu bütünlükle gırıldı. İndi Azerbaycan cemiyetinde iç siyasi ilişkiler çox güclü igtidarla oldugca gücsüz “müxalifet”in münasibetleridir. Siyasi müxalifet baxışlı adamların sıxışdırılması, dövlet gurumlarında işe götürülmemesi, icra hakimiyetinin yolsuzluğu, mehkeme hakimiyetinin gücsüzlüyü, yolsuzluğu, zülm edilmiş insanların açacağı adalet gapısı ola bilmemesi, icra hakimiyetinin milletin maddi servetlerinin bölünmesindeki “tekhügugluluğundan” yaranmış adaletsizlikden yurddaşların çoxunun sosial durumunun ağırlığı, yaxşılaşdırılması üçün görülen hökumet işlerinin yetersizliyi, yüksek Türk milli-menevi deyerlerile terbiye olunmamış memurların cemiyetde yaratdığı menevi özgeleşme ruhu, bezi hökumet üzvlerinin prezidenti gücle devirmek cehdi, hakimiyetiçi çekişmeler, insanların siyasi elitaya girmek, hakimiyetde iştirak imkanlarının gerçek mehdudluğu, hakimiyetin bir adamın – prezidentin elinde toplanmasından yaranmış avtoritarizmin doğurduğu yaltaglıg ovgatı, hakimiyetin 15 ilden çox total siyasi sistemlerdeki kimi dövletle govuşmuş “Yeni Azerbaycan Partiyası”nın elinde olması, demokratik siyasi guruluşa yad olan başga işler Azerbaycanlıların demokratik sisteme inamını azaltmışdır.

Azerbaycan Respublikasının Dövlet müstegilliyi haggında Konstitusiya Aktında deyilir: “Madde 2. Azerbaycan Respublikası 1920-ci il  aprelin 28-dek mövcud olmuş Azerbaycan Respublikasının varisidir”.

Azerbaycan Respublikası Azerbaycan Respublikasının varisidirse, onun siyasi idaretmesi de onunkutek olmalıdır. Azerbaycan Respublikası “parlament respublikası” idi. Onu yaradan Milli Şuranın sedri Mehemmed Emin Rasulzade hökumetin işlerine garışmır, Parlamentin açılışında, bağlanışında çıxış edir, “Müsavat Fraksiyası”nın başçısı – millet vekili kimi siyasi gerarların milli dövlet menafelerine uyğun olmasına çalışırdı.

Azerbaycan Respublikasının siyasi sistemi Türk dövletçilik geleneklerine daha uyğun – demokratikdir, Türkiye Respublikasının 1982-ci il Anayasasında olduğu kimi: “Cumhurbaşkanı Dövletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cümhuriyetini ve Türk Milletini temsil eder, Anayasanın uyğulanmasını, Dövlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir”.

Son dönemde KİV-de, özellikle de Azerbaycan Respublikasının 90 illiyi günlerinde bir sıra adamlar respublikanın dağılmasının sebebinin onun “güclü prezident respublikası” olmaması ile bağlamağa çalışırlar. Bu, demokratik siyasi guruluşların işleme mexanizmini bilmemekden çox, ölkedeki gerçek avtoritarizmi desteklemek tebliğatıdır. Azerbaycan Respublikasının yaşaması üçün beynelxalg siyasi şerait olmadı. Bununla bağlı kitabın çeşidli derslerinde danışılmışdır.

Siyasi tarix milletden maddi-menevi destek almayan “güclü prezident”lerin ölkeden en çox gaçan diktatorlar olduğunu göstermişdir. Azerbaycan Respublikasında “güclü prezident respublikası” guruluşu 1995-ci il noyabrın 12-de uyğulanmışdır. Ona kimi de guruluşca bir, SSRİ-dengalma prezident idaretme sistemi işleyirdi. Bugünkü dünyada başda ABŞ, Fransa kimi dövletler olmagla “prezident respublikası” guruluşları pis işleyir. ABŞ-la Fransada parlament prezidentin elaltısına çevrilmişdir. ABŞ-dan götürülüb Latın Amerikası ölkelerinde uyğulanan “prezident idaretmesi” burada özünü doğrultmamış, diktaturaya getirib çıxarmışdır. İngilterede ise Klassik Parlamentarizm uğurla işleyir.

Azerbaycan Respublikasında demokratiyanı derinleşdirmek üçün gelecekde prezidentin selahiyetlerini azaldıb, onu Türkiye, Almaniya, Hindistan, İsrail, elece de başga ölkelerdekitek dövletçilik göstericisine, nişanına, simvoluna çevirmek gerekdir. Konstitusiyaya göre “I. Azerbaycan dövletinin başçısı Azerbaycan Respublikasının prezidentidir.  O, ölkenin daxilinde ve xarici münasibetlerde Azerbaycan dövletini temsil edir. III. Azerbaycan Respublikasının prezidenti Azerbaycan xalgının vahidlıyini tecessüm etdirir ve Azerbaycan dövletçiliyinin varisliyini tenin edir. III. Azerbaycan Respublikasının prezidenti Azerbaycan dövletinin müstegilliyinin, arazi bütövlüyünün ve Azerbaycan Respublikasının terefdar çıxdığı beynelxalg mügavilelere riayet olnmasının teminatçısıdır. IV. Azerbaycan Respublikasının prezidenti mehkeme hakimiyetinin müstegilliyinin teminatçısıdır”.

Demokratik Azerbaycan Respublikasında heç kime bele “mütleg hakimiyet” hügugu verilmemelidir, çünkü hakimiyetin elmi-siyasi esaslarını bilen alimlere göre: “Hakimiyet insanı pozur, mütleg hakimiyet onu bütünlükle pozur” (Robert Dahl).

Azerbaycan Respublikasında Konstitusiyaya göre, İcra hakimiyeti Azerbaycan Respublikasının prezidentine “mensub olduğundan”, onun başçısına çoxlu iradlar tutulur, metbuatda haggında keskin yazılar yazılır. İcra hakimiyetinin başçısına yöneldilen bu sözler Azerbaycan dövletinedir. Bu ise Konstitusiya ile yolverilmezdir. Türkiye Respublikasındakı milletin prezident institutuna sayşısı bize de örnek olmalıdır. Prezident bütün milletin başçısıdır. Azerbaycan Respublikasının prezidenti ise YAP-ın da başçısıdır. Bele olmamalıdır!

Azerbaycan Respublikasının bütün dövlet müesiselerinin başçıları ikiden artıg olmamagla seçilmelidir. Yerli özünüidarenin cemiyetdeki deyeri, önemi artdıgca, rayonlarda icra hakimiyeti ortadan galdırılıb, yerli, sosial-medeni idareçilik beledeyelere – El evlerine verilmelidir. Görevleri aydın cızılmış hökumet Azerbaycan Respublikasının Parlamentinde yaradılmalı, ancag onun garşısında sorumlu olmalıdır.

Prezident siyasi hakimiyetin başında durmalı, gerekse bölgelerde kiçik gurumlarla temsil olunmalıdır. Yaxın dövrlerde dövletin paytaxtı Bakı şeherinin, rayonların icra hakimiyeti başçılarının seçilmesine başlanması yurddaşların dövlete, siyasi hakimiyete, demokratiyaya inamını artırar.

Başga müellifler de Azerbaycan Respublikasının siyasi guruluşundakı bir sıra uyğunsuzluglardan yazırlar: “Azerbaycan Konstitusiyasının ekser norması müasir dünyüda gabul ulunmuş normativ asaslara söykenir. İnsan hügugları ile başlı meseleler de müasir normalar seviyesindedir… Hakimiyetlerin bölgüsü prinsipi resmen elan olunsa da, icra hakimiyetlerinin xeyrine çoxlu üstünlük var. Ganunverici hakimiyetin salahiyetleri xeyli mehduddur. İcra hakimiyetlerise geyri-mehdud salahiyetlere malikdir. Konstitusiyanın normaları deklorativ xarakter daşıyır, yani gündelik hayatda icra olunmur. İcra ve mehkeme hakimiyetleri, bezi hallarda ise ganunvericilik organı Konstitusiyanın normalarını pozur”.

Azerbaycan Respublikası demokratik siyasi sistemin üstünlüklerinden yararlanıb yenileşmeye, gelişmeye açıg dövletçilik modeli yaratmagla daha da demokratikleşdirilmelidir”.

Bax: Siyasi togguşmalar. Seçkiler. Azerbaycan Cümhuriyeti. Azerbaycan Cümhuriyetinin Parlamenti.

Sözardı: Sayğılı yurddaş, öten illerde isteyimiz gursağımızda galdı. Molla Erdoğan Türkiye Respublikasını da Azerbaycan Respublikasının gününe saldı. Ancag orada Atatürkle yoldaşlarının demokratikleşme yolu Azerbaycandan etkili olduğundan, durum bir az yaxşıdır. Bu, İstanbulun Belediye seçkilerinde daha aydın göründü. Azerbaycan Respublikasında ise bele seçki geleneyi olmadığından durun çox ağırdır. Oyanag! Yenidendoğuşa çatag!

21 fevral 2021-ci il