Açunda adı-kimliyi bir belə dartışma doğuran ikinci bir ulus yoxdur. Kimlərsə ondan onu daha da yüksəltmək, olduğuna uyğun dəyərini vermək üçün yazırlar, kimlərsə onun parlaq varlığını danmaq üçün.Adını üstündən götürmək, gerçək kimliyini unutdurmaq üçün Yer üzündə indiyədək nələrə əl atmadılar, nələrə əl atmırlar!

Dışdan bizi Türklüyümüzdən daşındırmağa çalışan, bundan ötrü çeşidli qurğular quran yaxın-uzaq imperialist güclərbir yana, içimzdəki biriləri də bizi kimliyimizdən uzaqlaşdırmaqla özünəözgələşməyə sürükləməyə çalışırlar. Ən acınacaqlısı nədir: yüzilliklər boyunca qanadımızın altına alıb qoruduğumuz, varlığını danmadığımız biriləri də bizim Türk kimliyimizi danmağa yönəlik girişimlərdə bulunurlar.

Türklər olaraq biz ta Amerika materikindən Qafqazda, Azərbaycan coğrafiyasında, yaradılan qondarma “Ermənistan”adək soyqırıma uğradılırkən, istər Azərbaycanda, istər Türkiyədə, istər min il ağalıq etdiyimiz İranda, istərsə də hansısa başqa Türk ölkəsində hansısa ulusu soyqırıma uğratmadıq. Belə görünür, indi biz bizə özgü Türk humanizminin altını çəkməli oluruq. İndilikdə İranda, Türkiyədə, Azərbaycanda.

İngilislər başda olmaqla avropalıların Amerikada Türklərlə bağlı törətdikləri soyqırımları Atilla Avropada, Çingiz xan Rusiyada, Səlcuqlular Orta Doğuda törədə bilərdilər. Onlar bunun birini də etmədilər. Tərsinə, tutduqları ölkələrə çağına uyğun qanunçuluq-kültür, barış, dinclik, güvənlik apardılar. Bütün bu etdiklərimizin qarşılığında, sonradan ortaya çıxan imperialist güclərbizi tarixdən silmək yolunu tutdular. Bu açıdan çıxış edərək Prof. Doktor Fritz Naumark yazır: “Türkləri tarixdən çıxarsaq, tarix deyə bir nəsnə qalmaz”.

Bizim Şumərdən başlayan böyük kültür tariximiz var. Amerikalı şuməroloq S.N.Kramer deyir: “Tarix Şumərdən başlayır”. Şumərlərin ikiçayarasına (Dəclə-Fərat) Güney Azərbaycanın Zaqros dağları bölgəsindən endikləri bilinir. Bunların hamısı doğru, ancaq bu gün ortada olan nədir? Ortada olan bizim biliksizliyimiz, biliksizliyimizə bağlı yetərsizliyimizdir. Başlıca yetərsiz olan isə Türklüyümüzdür. Dilimizi, tariximizi, kültürümüzü yetərincə öyrənib mənimsəməməyimiz Türklüyümüzə yetərsizlik qazandırır.

Bir sıra dilçi doktor-professorların, özünü topluma ideoloq kimi sırımağa çalışanların illərlə  Ortaq Türkcə yaratmağa çağıran yazılarını oxuyuruq. Çağırış yaxşıdır, ancaq yaman olan nədir? Belələri nə yazdıqlarını, necə yazdıqlarını anlamırlar. Anlamadıqları nədir? Otuz ili aşan bir dönəm boyunca onların dilindəgərəkən dəyişikliyin-yeniliyin olmamasında. Onlar, demək olar, otuz il öncə hansı dildə yazırdılarsa, bu gün də o dildə yazırlar. Başqa sözlə, ərəb-fars sözləri ilə dolu bir dildə.

Dilimizdə “qarı düşmən” anlayışı var, “elmlər doktoru” adını daşıyan, daha çox ideoloji yönümlü yazılar yazan birisi belə yazır: “yağı düşmən”. Adam dildən,tarixdən yazır, ancaq yağı ilə “düşmən” dediyinin anlamca bir söz olduğunu anlamır. Birinci Türkcədir, ikinci, farsca. Başqa birisində oxuyuruq: “indiki zamanın çağı”. “Zaman” ərəbcədir, çağ Türkcə. Belə örnəklərdən çox gətirmək olar. Ancaq gərəkmir. Başın nə baş, düşüncənin nə düşüncə olduğunu bilmək üçün bunlar da yetərlidir.

Dil Türklüyün başlıca özül ilkələrindəndir. Özlərini ideoloq gözündə görərək Türklük, Türkçüılüklə bağlı toplumsal öyrətmənlik yapmağa girişənlər nə yazdıqlarını, necə yazdıqlarını anlamırlarsa, yazdıqlarıyla yükləndikləri düşüncələrə uyğun örnəklər yarada bilmirlərsə, sussalar daha yey olar. Bunun yerinə biz nə görürük? Boşuna hikkədən uzağa getməyən yersiz birincilik istəyi, gözəgirmə çabaları.

Demokratiya nədirsə, Ortaq Türkcə də odur. Demokratiya məndən, səndən başladığı kimi, Ortaq Türkcə də məndən, səndən başlayır. Necə? Dilimizi yersiz-gərəksiz yad sözlərdən, başlıcası da dinin etkisiylə dilimizdə geniş yer tutan ərəb-fars sözlərindən arındırmaqla. Bu, Ortaq Türkcəni yaratmağın, Ortaq Türkcəyə ulaşmağın başlanğıcı deməkdir. Biz öz ölkəmizdə, Türkiyəlilər Türkiyədə dilimizi ərəb-fars sözlərindən arındırmaqla iki ölkə arasında Ortaq Türkcənin özülünü qoymuş olarıq. Sonra başqa Türk ulusları da beləcə arındırma yoluyla Ortaq Türkcə ortamı yaradarlar.

Mən 1996-cı ildən dərindən (o çağadək üzdən idi) arındırılan Türkcədə yazmağa başlamışam. Bununla bağlı Türkiyənin akademik çevrələrindən “Sizin diliniz bizə aydın, anlaşıqlı gəlir” bəyənilərini almışam.“Aydın, anlaşıqlı” bəyənisinin bir başlıca nədəni var: arı-duru Türkcəmizə yiyələnmə. Özü də yalnız Azərbaycandan Türkiyəyədək deyil, bütün genişliyi ilə Doğudan Batıya. Azərbaycan minilliklər boyunca Türklüyün aparıcı düşüncə öncüllüyünü yapıbsa, bunu da etməlidir, edəcək. Özü də gözümüzün önündə birilərinin etdiyi özünü gözəsoxmayla, ucuz çığırqanlıqla deyil, dərin düşüncə ərlərinə yaraşan səssiz etkinliklə. Balaca bir yumurta yumutlaması nədəniylə açunu başına götürən toyuq türlülərdən olmamaq gərəkir. Türklüyümüz başlıca varımız- varlığımızdır. Biz uzun, dönməz çalışmalar yoluyla yiyələndiyimiz Türklüyün varlığımızdakı böyük, dərin çaylara bənzər səssiz axınını yaratmaq görəvliləriyik.

İllərlə ərəb-fars qarışıqlı bir dildə yazan, dilimizi çox pis bilən, gerçək düşüncə yeniliyindən uzaq “ideoloq” birisi “Azərbaycan ləhcəsi” adlandırmaqla dilimizdən daşınıb, Türkiyə Türkcəsinə keçməyimiz üçün çağırışda bulunur. Beləsinə deməyə bir söz qalır: bilmədiyindən danışma, bacarmadığına qarışma.

İlk Türkoloji qurultay 1926-cı ildə Bakıda keçirilmişdi. Açunun dörd bir yanından o qurultaya Türkoloqlar, çağın ünlü dilçiləri gəlmişdi. Sözsüz, Türkiyədən də gələnlər vardı. Qurultayın belə qərarı olmuşdu: “Azərbaycan Türkcəsi ən gəlişmişi olduğundan bütün Türk ulusları Azərbaycan Türkcəsinə keçsin. Qərar hamılılqla bəyənilmişdi. Ancaq Məhəmməd Əmin Bəyin diliylə desək, “Türklərin qatı, qəddar düşməni olan” Stalin qurultayın qərarını cırıb atmış, Bakıda yaşayan Qırım tatarı, beş dil bilən Bəkir Çobanzadə başda olmaqla qurultaya qatılanların bir çoxunu güllələtməklə o qurultayla bağlı düşüncələri də, demək olar, gedər-gəlməzə göndərmişdi.

20-ci yüzilin başlanğıcında olduğu kimi, 21-ci yüzilin indiki çağlarında da Azərbaycan Türkcəsi bütün Türkcələrin öncülü yerindədir. Keçmişlərə baxsaq, “Dədəm Qorqud”dan üzü bəri bunun belə olduğunu görərik. Ən yaxın qonşumuz-qardaşımız olan Türkiyə indi olduğu kimi, keçmişlərdə də dilin özlüyü baxımından bizdən geri qalıb. Yüzilliklər boyunca, demək olar, yalnız yad qadınlarla evlənən, anaları da, qadınları da Türklüyə yad olan Osmanlıda Türk dili saray dili-dövlət dili olmaqdan çıxmışdı. Bu, ən çox da Sultan Səlim Yavuzun 1517-ci ildə Xəlifəliyi Misirdən İstanbula köçürməklə xəlifəlik görəvinə də yiyələnməsindən sonra belə olmuşdu. Sultan Səlimdən başlayaraq sarayda Türklük bağları daha da qırılmış, Türk dili, Türkiyə Türklüyünün özəyi olan Anadolu Türklüyü dışlanmış duruma salınmışdı.

İş o yerə çatmışdı, Yavuz özünə Türk deyənləri acımasızca qırmağa başlamışdı. Bu gün Suriyada, İraqda, Türkiyənin özündə “kürd” adı daşıyanların bir çoxu Yavuz dönəminin qırğınlarından qorunmaq üçün özlərini “kürd” adlandıranlardır. İstanbulda yeni tikilən köprüyə Şah İsmayılın, Yunus Əmrənin adını verməklə bağlı önərilər olmuş, Ərdoğan üstünlüyü Sultan Səlimə vermişdi-özü Osmanlı yolu tutaraq Türklüyə qarşı olduğu üçün!

“Biz milliyətçiliyi ayaqlar altına alan bir iqtidarız”,- deyən Ərdoğan uzun illər “Büyük Osmanlıya, “Büyük Osmanlı dönəminə qayıtma” çağırışlarında bulundu. Bunula o, yalnız Türklükdən deyil, eləcə də sevmədiyi Atatürkdən-Atatürkçülükdən daşınma-uzaqlaşma yolunu tuturdu. Nə oldu? Ərdoğan “Büyük Osmanlı” yalanlarıyla Türkiyəni indiki duruma-Osmanlının son çağlarındakı içindən dağılan, içindən yenilən Türkiyə durumuna gətirdi.

Atatürk bir çıxışında demişdi (30 avqust 1925-ci il): “Ölülərdən kömək ummaq mədəni bir toplum üçün ləkədir. Əfəndilər, ey millət, bilin, Türkiyə cümhuriyəti şeyxlər, dərvişlər, müridlər ölkəsi olamaz. ən doğru, ən gerçək yüksəliş mədəniyət yüksəlişidir”. Məhəmməd Əminin də bir çağlar oxşar çıxışı olmuşdu. Azərbaycanda 1993-dən Əliyevlər, Türkiyədə 2002-dən Ərdoğan iki böyük Öndərin dediyinin tərsini etdilər- ölkəni istədikləri kimi yönətmək üçün!

Öz güdüklərinə uyğun olaraq Osmanlını örnək alan Ərdoğan 21 illik hakimiyəti boyunca ardıcıl ərəbləşdirmə yoluyla Türkiyə Türkcəsini ərəb dilinin uzantısına dönüşdürdü. Bizdə bu gerçəyi görməyən, görə bilməyən biriləri- kimi dilimizi “ləhcə” adlandırmaqla, başqa biri “Azərbaycan dilinin ifadə imkanları məhduddur”, deyə, Türkiyə Türkcəsinə keçməkdən başqa yol göprmürlər. Sorun isə dildə deyil, belələrinin genəl bilgizislikdən YARIMÇIQLIQ KOMPLEKSİNDƏDİR. Yuxarıda göstərdiyim Qurultay örnəyində birincinin- böyük, gəlişmiş bir dili “ləhcə” adlandıranın yanıtını gördünüz. Ərəb-fars qatışıqlı dil bilgisindən uzağa gedə bilməyən, “Azərbaycan dilinin ifadə imkanları məhduddur” deyənikinciyə yanıtım budur: Azərbaycan dilinin anlatım olanağı qısıtdır (çevirməsi).

“Dədəm Qorqud” bitiyindən gördüyümüz 7-ci yüzilin bişkin, yetkin, dolğun, olğun dili olan Azərbaycan Türkcəsini 21-ci yüzildə “ləhcə” sayıb dışlamaq da, “ifadə imkanları məhduddur” deyə, gözdən salmağa yönəlik çıxışlar da dayaz düşüncənin, yetərsiz bilginin doğurduğu yarımçıqlıq görsənişləridir. Atatürk deyirdi: “Milli duyğu ilə dil arasındakı bağ çox güclüdür. Dilin milli, dolğuin olması milli duyğunun gəlişməsində başlıca rol oynayır. Türk dili dillərin əndolğunlarındandır; yetər, bu dil bilinclə işlənsin”. Atatürk dildə ulusallaşmaya ayrıca önəm verirdi. Dildəki bağımsızlığı politik bağımsızlığın bir parçası sayan Atatürk dil devrimi ilə bağımsızlığa qovuşmağın olasılığına çox inanırdı.

Dildə devrim, dildə ulusallaşma!- 1996-cı ildən bu ulu çağırışı  gerçəkləşdirmə yolundayam. Bu gerçəyi görmək, dəyərləndirmək üçün gərəkən biliklərə, çağdaş düşüncəyə yiyələnmək gərəkir. Qarşılılqlı gəlişmə baxımından bizim bir-birimizdən öyrənməyimiz çox önəmlidir. Bir-birini dəyərləndirmək, bir-birindən öyrənmək- ellik gəlişmənin ən düzgün yolu budur!

Məhəmməd Əmin deyirdi: “Nə xoşbəxtəm, mənim dilim Türk dilidir”. Bizim borcumuz o dili Ulu Öndərlərimizin dilədiyi, görmək istədiyi ucalığa qaldırmaqdır.Onunsa bir başlıca yolu var: dışarıdan çeşidli saldırıların sonucu olaraq yüzilliklər boyunca yersiz yerə dilimizə girmiş yad sözləri çıxarmaq, yerinə öz sözlərimizi gətirmək, onların özümüzdəolmayan qarşılıqlarını Doğudan Batıya yayılmış başqa Türk ellərindən götürməklə Öz Türkcəyə yiyələnmək.

Tarix Şumərdən başlayırsa, bu, başqa bir yandanDil Türkdən başlayır deməkdir. Başqa bir anlatımla desək, Türklük dildən başlayır. Sənin dilə sayğıyla-sayğısız, sevgiylə-sevgisiz dəyərli-dəyərsiz yanaşman özümlü göstəricidir- bilikli kimsənin gözündən yayınmayacaq göstərici.

Ərəb-fars sözləriylə dolu bir dildə Ortaq Türkcədən, Türkçülükdən yazan “ideoloqun”, AMEA bilgininin işlətdiyi söz birləşməsinə baxın: “indiki zamanın çağı”. Buradakı “zaman” ərəbcədir, “çağ” Türkcə. Anlaşılan nədir? Dilə sayğısızlıqdan, dilə sevgisizlikdən gələn anlaşılmazlıq!

Bilirik, ən yaxşı bilginin də, ən üstün ideoloqun da yazdığında hansısa yanlışlar ola bilər, kimsə də bundan sığortalanmayıb. Ancaq bir var mexaniki yanlış, bir də var biliksizlikdən, yarımçıqlıqdan gələn düşüncə yanlışı. İstər yuxarıda, istər burada göstərilən ikincidir.

Gərəkən əkləmə

Həm.Dilimizdə yaşıd sözü var. Bu, bir yaşda olan iki kimsə ilə bağlı deyilən söz, anlamındadır. “Türkçü”, “bilgin”, “filologiya elmləri doktoru, professor” adı daşıyanlar nə deyirlər: “həmyaşıd”. Türklərdə şəkilçi söz sonunda, farslarda söz önündə gəlir. Burada da belədir: “həm” farsca bağlayıcıdır,Türkcə sözün önünə artırılır, özü də yersiz yerə. Yenə “həmyaş” olsaydı, buna azacıqsa da anlayışla yanaşmaq olardı. Yaş kök sözdür, ona iki səs artırmaqla yeni söz yaradılıb: yaşıd sözü. Sözdüzəldici şəkilçilərin köməyi ilə Türk dili beləcə doğub-törəyən Dil anlamına gəlir. Bizdə çox ilşənən başqa bir oxşar söz: “həmyerli”. Başqaları bir yana, ölkəni bürümüş kollec yerində univeristetlərin dil öyrətmənləri də, AMEA-nın Dilçilik qurumunun “doktor-professorları” da bu sözü elə beləcə qullanırlar. Soruşmaq gərəkir: dilimizin doğması olan “yerli” sözünün önünə farsın “həm” ön şəkilçisini artırmağın hansı anlamı var, o şəkilçi nəyi dəyişir?“Yer” kök sözdür, “li” şəkilçisi artırmaqla yeni söz yaradılıb: yerli. Bir daha soruşmaq gərəkir: bir-birindən küt “doktor-professorların” ona farsın “həm” sözönü şəkilçisini artırmaları nəyi dəyişir, yeni hansı anlamı qazandırır?

Hər. Bu söz Azərbaycan Açıqlama sözlüyündə öz sözümüz, Türkiyə Açıqlama sözlüyündə fars sözü olaraq göstərilir. Burasını dilçilərə buraxaq. Dilimizdə onun necə qullandığına baxaq: “hər addımbaşı”. Yazar da, dilçi-bilimçi də, belə deyir, belə yazır. Yanlışdır-“hər” anlamı “addımbaşı” sözünün özündə olduğu üçün.

Digər. İstər Azərbaycan, istərsə də Türkiyə Türkcəsində çox işlənən yad bir söz var: “digər”. Bu söz farscadır, Azərbaycan Açıqlama sözlüyü ilə Türkiyə Açıqlama sözlüyündə qarşılıqları bunlardır: başqa, ayrı, o biri, ikinci; başka, özge, öteki, öbür. Azərbaycanda da, Türkiyədə də filoloqlar, tarixçilər, hjüquqçular, politiklər, bilimçilər, yazarlar, jurnalistlər, dövlət görəvliləri bunların hamısının yerinə farsca olanı qullanırlar: “digər”.Özlərini “türkçü” adıyla tanıdanlar da eləcə.

Az qala əlli ildi yazıram: “hüquqi dövlət” deyil, Türk Dilinin qramatik düzgüsünə uyğun- HÜQUQ DÖVLƏTİolmalıdır. Dəyişmirlər. Elə san, çaşıb divarla danışırsan. Belə dəyişməzliklər, vurdum duymazlıqlar üzünədən açunun quyruğunda sürünürük.

Əgər. Türkiyədə də, Azərbaycanda da “türkçülərin”, bilimçilərin, dövlət görəvlilərinin dilindən düşməyən bu söz Dilimizdə bütünlüklə gərəksiz yerə işlədilir. Sözün Dilimizdə qullanma yerinə baxın: “Əgər sən alacaqsansa, mən almayım”.“Əgər sən gələcəksənsə, mən gəlməyim”. Dilimizin –sa,-sə şəkilçiləri farsın “əgər” sözünün bildirdiyi anlamı bildirirsə, farsı araya çəkməyə hansı gərək var?

Başqa bir örnəyə baxaq: “Əgər inkişafa cəhd edirəmsə, bu o demək deyil ki, yüksəkliyə can atmıram, əksinə, yüksəlməyə mane olan nə varsa, ona uyğunlaşıram”. Ərəb-fars sözləriylə dolu olan bu tümcəni (tümcə, ərəbcə- cümlə) bilərəkdən örnək gətirirəm. Onu gerçək Türkcəmizə çevirirəm: “Gəlişməyə çalışıramsa, bu o demək deyil yüksəlmək istəmirəm, tərsinə, yüksəlməyi əngəlləyən nə varsa, ona uyğunlaşıram”.Birinci tümcəylə ikincini tutuşdurun, görün nə alınır. Beş yad sözün çıxdaş edildiyi İkinci tümcə Türk bilincinin, Türk düşüncəsinin doğurduğu Türk Dil örnəyidirsə, birinci qarışıq ərəb-fars bilincinin, qarışıq ərəb-fars düşüncəsinin doğurduğu qarışıq dil örnəyidir. Yığcamlıq, yığcamlığın doğurduğu aydınlıq, anlaşıqlıq-anlamlıq Türk Dilinin başlıca özəlliklərindəndir. Ərəb-fars sözləri yersiz çoxluğu, yad səslənişiylə (tələffüs, təfəkkür, müvəffəqiyyət, Türkiyədə çox işlənən mutahabat, menfaat, muhabbet sözləri kimi) Türk Dilini Özlüyündən etməklə gözəlliyini itirir.

İstər yuxarıdakı örnəklərdə, istərsə də buradakı örnəkdə gərəksiz qullanmanı doğuran nədir, bilirsizmi? Bilincaltı olaraq Türklüyün itirilməsi, Türklüyə yad ərəb-fars düşüncə yöntəminin qazanılması!

Tərəfindən. Bu, Dilimizin qramatik quruluşunu dağıdan, alt-üst edən ərəb sözüdür. Türkiyədə də, Azərbaycanda da “türkçü”, dil, tarix bilimçilərindən tutmuş dövlət görəvlilərinədək hamılıqla yanlış olaraq qullanılır. Baxın: “Türkiyə tarafından Azərbaycana yardımlar göndərilmişdir”.“Azərbaycan tərəfindən Türkiyəyə yardımlar göndərilmişdir”. Gerçək Türkcədə belə olmalıdır: Türkiyədən Azərbaycana yardımlar göndərilmişdir./ Azərbaycandan Türkiyəyə yardımlar göndərilmişdir. Yenə də gördüyümüz nədir? Dilimizə özümüzün özgəliklə, yadlıqla yanaşmamız.

Başqa bir örnək: “Hamı tərəfindən doğru sayılacaq bir iş”. Türk Dilinin özümlü quruluşunun gərəkdirdiyi kimi, “hamı” sözü adlıq durumundan yüyəlik durumuna keçirilməklə belə olmalıdır: “Hamının doğru sayacağı bir iş”.Burası gerçək Türkcə! Kimsə elə düşünməsin mən bunları birinci yol yazıram. Yox, ötən yüzilin 80-ci illərindən belə yazılar yazsam da, bilimsəl, akademik çevrələri anlatmaq baxımından azacıq da yetənək əldə etməmişəm. Bu isə mənim suçum deyil,antidemokratik, korrupsioner dövlətçiliyin doğurduğu yarıtmaz öyrətim, eyitim  yöntəminin, gerilikçi, yolsuz yönətimin toplumsal olaraq qazandırdığı düşüncə qısıtlığı, düşüncə qısırlığıdır.Beləcə, bilincaltı olaraq Türklüyün itirilməsi, Türklüyə yad düşüncə yöntəminin qazanılması baş verir.

Bütün bunlarsa sonucda Türk özəlliyinin, Türk özümlüyünün, Türk Özlüyünün itirlməsi deməkdir!

Türkçülük

Bizdə bu gün Türkçülük adına ortaya çıxanların çoxu,yazdıqlarından, danışdıqlarından göründüyü kimi, Türkçülüyün nə demək olduğunu gərəyincə anlamır. O üzdən soruna aydınlıq gətirmək yerinə, onu daha da dolaşdırılar. Özlərinin dolaşıq baxışlarıyla onlar başqalarının da baxışlarını qarışdırır, dolaşdırırlar.

Məhəmməd Əmin bəy Türkçülükdən danışırkən Türkçülük düşüncəsinin başlıca yaradıcılarından biri olaraq tanınan ZiyaGöyalpa, daha doğrusu, onun “Türkçülüyün özülləri” kitabına üztutur: “Türkçülük siyasi axın deyildir, bilimsəl-fəlsəfi-estetik oxuldur. Başqa sözlə, bu, kültürdə birləşmə yoludur. Buna görə də türkçülük bu günədək siyasi partiya biçiminə girməmişdir. Onun bundan sonra da bu yola keçməyəcəyi sözsüzdür.

Buna baxmayaraq, türkçülük siyasi amaclara da yad deyil, onlardan bütünlüklə qaçamaz, kültür ideallarıtək siyasi ilkələri də vardır.

Türkçülük haçaqsa, hansı bir biçimdəsə klerikalizmlə, dinçi ağalıqla, geriçiliklə barışamaz.Ancaq çağdaş ideya axınları ilə barışa, uyğunlaşa bilər.

Biz siyasətdə ulusalçı, kültürdə türkçüyük”.

Anlayanlar üçün bu beş-on tümcə yetərlidir: Türkçülük nə deməkdir, hansı yolu tutmalıdır, onun başlıca amacı nədir?

Tək Z.Göyalp deyil, Məhəmməd Əmin də, oçağkı bir çox başqa Türkçülər də belə düşünür, dinlə Türkçülüyü bir arada görmür, onları bir-birindən kəsinliklə ayrı tuturdular. Bizdə Türkiyəni Atatürk yolundan sapdırıb din dövlətinə dönüşdürən, başqa bir yandan Türk birliyi-Turan ideyasına öndərlik edən Ərdoğanı sevən “türkçü-turançılar” var.

Bir il öncə Türk dövlətləri biriliyini yaradan, o birliyə özünün əlaltısı olaraq tanınan ideyasız birisini- Binəli Yıldırımı “ağsaqqal” qoyan Ərdoğan bizdəki bəlli “türkçü-turançı” kimsələrdə necə böyük coşqu doğurmuşdu! O çağlar bizim çoxlu toqquşmalarımız oldu. Ərdoğanın yaratdığı birliyi diktatorların-diktaturaların birliyi sayaraq, başlanğıcdan o birliyə, elə birliyə qarşı çıxmışam. Mən Türk dövlətlərinin birliyini demokratik dövlətlərin birliyi olaraq görmüşəm, görürəm. Açıq da yazmışam: Türk birliyi Avropa birliyi modelində olmalıdır. O çağlar, vur-tut bir il qabaq, kəsinliklə mənə qarşı çıxanlar bu ideyadan indi ayrıca bəyəniylə söz açırlar. Görəsən, bir ildə nə baş verdi? Doğrudanmı gərəkəni anladılar? Təki elə olsun!

Mən eləcə də Ərdoğanın,onun özü sayaqöz çıxarları üçün dini dövlətə daşıyan diktator yoldaşları ilə birgə qurmaq istədikləri Türk birliyinə qarşı kəsinliklə çıxmışam. O “türkçü-turançı” adını özləri üçün bayraqlaşdıranlar da eləcə kəsinliklə mənə qarşı çıxıblar. Onların düşük düşüncəsinə görə, necə olur-olsun, başında kimlər durur-dursun, təki Türk birliyi olsun. Yazdıqlarından, çoxsaylı çıxışlarından göründüyü kimi, onlara ən çox gərəkən özlərini Türklük, Türkçülük, Turançılıq ideyasının liderləri olaraq göstərməkdir. Bu isə “harda aş, orda baş” gözəgirənliyi, belə bir sayruluq-xəsətlikdir. Onlar Türklükdən danışa-danışa özgürlüyün, kişi (insan) hüquqlarının tapdandığı rejimlə barışıq içində yaşamağı da, gərəkirkən ona yarınmağı da bacarırlar. Burasını düşünmür, düşünmək də istəmirlər: Türklük-Türkçülük despotizmlə bir araya sığacaq, onunla barış içində varlığını sürdürəcək ideoloji deyil, olamaz.Dövlətsiz Baxçalının Türkiyədə ulküçülüyü tək adam rejimi ilə yandaşlığa sürükləməyinin, onunla qovuşdurmasının ülküçü dəyərləri necə aşınmaya gətirib çıxardığını demək belə artıqdır.Türklüyün-Türkçülüyün gerçək, uğurlu, sayğıdəyər yaşam, davranış ortamı demokratiyadır. Gerçək Türklük-Türkçülükdemokratiyaya, demokratik dəyərlərə yad, sayğısız ola bilməz. Gerçək Türklük-Türkçülük demokratik dəyərlərə kəsinliklə üstünlük qazandıran ortam oluşdurmaq, onun etkinliyinə, yaşarılığına güvəncə yaratmaq görəvlisidir. Bunlardan uzaq olan “türkçü-turançılar” yalançılar, yalan yolçularıdır.

M.Ə.Rəsulzadənin “Panturanizm. Qafqaz sorunu” yapıtı Turançılıqla bağlı ən dəyərli göstərgələrdən biridir. Ulu Öndər orada Türkçülük, Turançılıqla bağlı yalnız öz baxışlarına deyil, eləcə də çağının Türkçü-Turançı ideoloqlarının baxışlarına yer verir. Bu da, sözsüz, özünün konseptual düşüncəsini, konseptual baxışlarını daha güvənli, daha keçərli etmək üçündür. Rəsulzadə Cümhuriyət Xalq Partiyasının 1928-ci ildə keçirilən qurultayında M.K.Atatürkün Türkiyənin çağdaş politikasının baş yollarını göstərən çıxışından böyük bir alıntını kitabına salıb.Günsəlliyini saxlayan o alıntınımən də dəyərli (dəyərli!) oxucularımıza çatdırmaq istəyirəm.

“Yaşam başdan-başa savaşdır. Yaşamda ancaq uğurlu savaşla üstünlük qazanmaq olur.Buna isə siz ancaq maddi-mənəvi güclü olanda çatılır. İnsanları çulğayan bütün sorular, onların üzləşdiyi bütün qorxular, qazandıqları uğurların bütünü coşqun birgəyaşayış dənizinin dərinliklərindən gəlir. Dünya tarixinin baş səhifələri Doğu uluslarının Batıya saldırdığını yazır. Bu ulusların başında türk ulusunun durduğu bəllidir. Doğrudan da türklər islamadək, eləcə də islamdan sonra Avropanın dərinliklərinə kimi girib, ölkələri tutmuş, insanları incitmişlər. Batıya saldıran Doğu elləri içində İspaniyanı yürüşlərilə tutub Fransa sınırınadək çatan ərəblər də var idi.

Ancaq, bəylər, bütün saldırılar tərs saldırı oyadır. Yağıların bu saldırılarını öncədən görməyən, bununla bağlı gərəkən ölçüləri götürməyən güclər yenilir, ölürlər.

Ərəblərə qarşı tərs saldırı Əndəlusda acı, sarsıdıcı dağılma ilə başladı, ancaq onunla qurtarmadı, izləmə bütün Quzey Afrikada da sürdü.

Atillanın frankların topraqlarına, Batı Romayadək uzanan imperiyasını yada salaq. Onun ardınca Səlcuq dövlətinin dağıntılarından yaranmış Osmanlı imperiyasına göz atıb, onun İstanbulda Doğu Romanın tacını aldığı çağa baxaq. Osmanlı sultanlarından Almaniya ilə Batı Romanı tutub böyük imperiya yaratmaq istəyən də var idi. Onlardan bir başqası bütün müsəlman topraqlarını bir ağalıqda birləşdirmək istəyirdi. Bu amacla Suriyanı, Misiri tutmuş, xəlifə adını almışdı (Sultan Səlim Yavuz.- X.B.).Üçüncü sultan Avropanı da tutub bütün müsəlman dünyasını öz ağalığında saxlamağı düşünürdü.

Batının bitməyən qarşı saldırıları, müsəlman ölkələrindəki qurtarmayan ayaqlanmalar, belə dönəmlərdə yaraq gücü ilə bir ağalıqda birləşdirilmiş ayrı-ayrı güclər arasında olan qaçılmaz çəkişmələr sonda Osmanlı imperiyasını da başqa imperiyalar kimi tarixin arxivinə atdı.

Ölkənin dış siyasəti öncə onun iç quruluşuna dayanır, başqa sözlə, dış siyasət ölkənin iç quruluşuna uyğun olmalıdır. Batı ilə Doğunun ayrı özəllikli, ayrı kültürlü, ayrı istəkli ellərini içinə almış dövlətin iç quruluşu isə, sözsüz, dayanıqsız-dözümsüz, boş olacaqdır. Belə olanda dış siyasət də gücsüz olur. Belə dövlətin iç quruluşu ulusal olamaz. O, ulusal siyasət yeridəməz. Bax, nə üçün Osmanlı dövlətinin siyasəti ulusal deyildi? O, özünün aydın olmayan, adda-budda qırıq-qırıq siyasətini yürüdürdü. (Baxın, özünü Osmanlının ardıcılı kimi tanıtmağa çalışan Ərdoğanın 21 illik politikası da Osmanlı dönəmində yürüdülən politikalar sayaq adda-budda, qırıq-qırıq oldu.- X.B.).

Ayrı-ayrı ulusları bir ad altında toplayıb, bu dəyişik soyluları eşit yollarla, yasalarla yönətmək proqramı çəkici olsa da, aldadıcıdır. Bunun kimi, dünyanın bütün türklərini içinə alacaq bir dövlət yaratmaq amacı da gerçəkləşməz düşüncədir. Bu, bir neçə yüzillər boyu ağrı-acı ilə yaşamış, çox qanlı olaylarla keçmiş gerçəkdir.

Tarix bizə panislamizm, eləcə də panturanizm siyasi sisteminin uğurla uyğulandığını göstərən bir gerçəyi, olayı belə vermir. İrqə yox, elliklə insanlığa dayanaraq, ancaq tutuculuq istəyilə yaradılmış dövlətlərin gələcəyi tarixdə yazılmışdır.Biz hansısa tutuculuq sapmasından uzağıq. Humanist ideyalara dayanıb insanlığın bütün ulusal duyğularını, özəl istəklərini unutduran dövlət qurmağa gəlincə, bundan ötrü uyğun ortamın olması gərəkdir.

Bizə görə, aydın, uyğulanabiləcək tək gerçək siyasət ulusal siyasətdir!

Çağdaş dünyanın gerçək durumu, onun yüzillərcə ağıllarda, xarakterlərdə köklənmiş genəl düzəni, gerçəkləri bizi siyasətdə utopist olub bağışlanmaz suç etməyə qoymaz.

Tarixin anlamı, bilimin, ağlın, məntiqin buyuruğu belədir!

Dövlət ulusumuzun güclü, sağlam olub dincliklə yaşaması üçün bütünlüklə ulusal siyasət yürütməlidir! Bu siyasətin dövlətimizin iç quruluşuna bütünlüklə uyğun olması da gərəkdir.

Mən ulusal siyasət deyərkən aşağıdakıları gözə alıram:

Öncə ulusalsiyasətində qalıb öz güclərinə araxalanmaqla varlığını qorumaq, böyük yüksəlişə, uğura çatmaq amacı ilə ölkənin yaxşılığı üçün çalışmaq. Qısa desək, ulusu gerçəkləşməz, utopik amaclar dalınca qoşdurub soyğuna uğratmamaq. Uyqar dünyadan uyqar insan yanaşması gözləyib onunla dostluğu sürdürmək”.

Çağının ən böyük ideoloqlarından-Türkçü ideoloqlarından!- olan Məhəmməd Əmin bəy Atatürkün burada dediklərini, sözsüz, Türklük üçün bir aksiom olaraq dəyərləndirdiyindən kitabında ondan belə  geniş alıntiya yer verir. Atatürkün burada dediklərini düzgün, elliklə keçərli saydığım üçün mən də onu eləcə köçürdüm. Özlərindən başqalarını dəyərləndirmək dəyərində olmayan tanıdığımız biriləri Məhəmməd Əmini də, Atatürkü də yüz il öncəki düşüncə-baxış baxımından düzgün saymaya bilərlər, ancaq qoy onlar burasını düşünsünlər, bacarsalar anlamağa çalışsınlar: ötüb keçən yüz ildə biz toplumsal olaraq, eləcə də ideya-politik baxımdan neçə qarış, neçə metr irəli getmişik?Başqa bir yandan, Batının Doğuya yönəlik politikalarında hansısa köklü dəyişiklik görükürmü? Yox. Bizim istəyimizdən asılı olmayaraq, Batı-Batı, Doğu-Doğu olaraq qalır. O üzdən bizim gerçəkçi olmağımız, güvənli gələcək üçün utopik düşüncələrdən uzaq olmağımız gərəkir.

Çar Rusiyasının yaratdığı əlverişli ortam nədənilə 20-ci yüzilin başlanğıcında çar Rusiyası coğrafiyasında neçə-neçə sayğın, görkəmli Türkçü ideoloq yetişmişdi.Stalinçi rejim yalnız onları deyil, onların ardıcıllarını da sürəkli repressiyalar yoluyla yox etməklə sonuclarını bu gün də gördüyümüz çox böyük politik-ideoloji boşluq yaratdı.Yarımçıq bilgi yiyəsi olan, gerçək, belə desək, özüllü politik-ideoloji bilimsəllikdən uzaq biriləri özlərinin daha çox yanlış, yöntəmsiz, düzənsiz, dəngəsiz düşüncə örnəkləriylə o boşluqda özlərinə yer etməyə çalışmaqla qaş qayırmaq istərkən vurub gözü də çıxarmaq qorxusu doğururlar.

Qoy onlar Ziya Göyalpın, Məhəmməd Əminin,  Atatürkün yuxarıdakı ortaq baxışlarıylayaxından tanış olsunlar. Onların bir çoxu ərdoğansevərlər olaraq dini Türklüyün alt yapısına-özül dirəyinə dönüşdürməyə çalışan dinçi Ərdoğandan yüz il öncə Türkçülüyün böyük yolgöstərənləırindən olan Yusif Akçuradan öyrənməyə çalışsınlar. Akçura deyirdi: “Türk-islam sintezi imperialistlərin qurğusudur. Din özüllü Turan ola bilməz”. Özünü Batı imperializminin uyğulamağa çalışdığı Böyük Orta doğu projesinin eş başqanı adlandıran dinçi Ərdoğanı yuxarıdakı Akçura içığında daha aydın anlamaq, görmək, tanımaq olar. Faktlardan göründüyü kimi, imperializmin Türkiyədə Türklüyü yenmək üçün iş başına gətirdiyi Ərdoğan yalnız din özüllü deyil, eləcə də diktatura özüllü Türk birliyi-Turan qurmaq istəyindədir. Biz başlanğıcdan bu QURĞUYA qarşı çıxmışıq, çıxırıq. Dönə-dönə yazmışıq, bir daha yazırıq: bizə diktaturaların başa, başda durana bağlı dayanıqsız-özülsüz birliyi deyil, demokratiyaların ulusa dayalı sağlam özüllü, sağlam, dayanıqlı birliyi gərəkdir!

Biz Türklər olaraq çağımızın iki supergücünün-Amerika ilə Çinin- arasındakı coğrafiyanı olşdurduğumuzu unutmamalıyıq.

Güney Azərbaycanla bağlı

Biriləri burada (Quzey Azərbaycanda) gizli-açıq antidemokratik rejim yanlısı ikən, bu rejimlə barış içində ikən (aralarında deputat mandatı daşıyanlar da var) Güney Azərbaycan-Bütöv Azərbaycan söyləmələriylə baş-beyinləri aparırlar. Soruşmaq gərəkir: Quzey Azərbaycanda diktatura yanlısı, diktatura əlaltısı olanların, ulusu hüquqsuz duruma salan rejim yanlılarının, rejim ortaqlarının Bütöv Azərbaycan istəyi nədən ötrüdür? Rejim başında duranlara Bütöv Azərbaycan daha geniş coğrafiyada daha geniş soyğunçuluqla indikindən daha böyük çıxarlar-qazanclar əldə etmək üçündür- burası bəlli. Onlara gərəkən nədir? Sözsüz, burada etdikləri: bir yandan rejimdən barınmaq, o biri yandan özünü topluima ulusalçı, yurdsevər kimi sırımaq üçün. Dür kimliyindən (qadın-kişi) asılı olamyaraq belə yol yolçularının etdiyi budur: yolsuzluq!

Bizim amacımız nədir? Biz burada demokratik Azərbaycan qurmaq istəyinə yükləndiyimiz, bu yolda ardıcıl çalışmalarda bulunduğumuz kimi, Güney Azərbaycanda da demokratik quruluş yanlısıyıq. Yalnız demokratik quruluş!

Bizə sosial yönümlü Demokratik Hüquq dövləti-yalnız belə bir Azərbaycan gərəkdir: çalışmalarımız ondan ötrüdür!Eləcə də bizə o biri Türk dövlətlərinin belə bir quruluşa yiyələnmələri gərəkdir. Bütün bunlardan sonra Avropa birliyi tipində Türk birliyi yarana bilər.

Türk birliyi ilə bağlı daha çox bizdən asılı olmayan (obyektiv) qoşulları göz altına almaqla dərindən-dərinə götür-qoyla düşünməyimiz gərəkir.İndiki iç-dış qoşullar içində Türk birliyi içdə avtoritar rejim başçılarının, dışda onların asılı olduqları güclərin gərəklərinə bağlı oyuncaq birlik olasıdır.Bu baxımdan bizim önümüzdə çox böyük çalışmalar durduğunu bilməliyik. Istədiyimiz gərəkən, gerçək, dayanıqlı, etkili Türk birliyinə yalnız düzgün, ölçülü-biçili projelərlə aşama-aşama gedib çıxa bilərik. Bir daha vurğulamaq gərəkir: indiki iç-dış qoşullar içində. Açunda ola biləcək bizə əlverişli hansısa gözlənilməz sosial-politik dəprəm görsənişi,başqa bir olasılıqdır (perspektiv),ancaq biz özümüzü yetişdirməklə elə bir görəcəyə də anıx olmalıyıq.

Ortaq Türkcə daha asan başa gələcək olaydır. Ondan ötrü daha çox oxumuşların, düşüncə baxımından toplumun qabaqcıl kəsiminin əlbir, ardıcıl çalışmaları gərəkir. Etnik ayrılığı olmayan Azərbaycanla Türkiyə toplumu birgə çalışmalarla dil-dialekt ayrılığı sorununu asanlıqla aradan qaldıra bilər. Burada başlıca gərəkən nədir: öncə ULUSAL öyrətim yöntəmi qurulmalıdır. Sonra Türkiyədə də, Azərbaycanda da Türk dil saxlancından (bazasından) yararlanmaqla yad sözlərdən (başlıca olaraq dilimizdəki çoxsaylı ərəb-fars sözlərindən) qurtulmaq yolunda çalışmalar sürdürülməlidir. Dilimizdə qarşılığı olmayan, bilimin, texnolojinin qazandırdığı sözlərdən yararlanmaq, sözsüz, qaçılmazdır.

Sonda bir daha Türk anlayışı ilə bağlı

1993-də Azərbaycanda, 2002-də Türkiyədə baş verən bəlli dəyişiklikdən az sonra birincidə də, ikincidə də Türk anlayışı faktik olaraq yasadışı edildi. Sizcə, nəyə görə? Axı, ağalığa gətirilənlər ayrı-ayrı ideolojilərə qulluq yolunda yüksələnlər idi: birinci komunist-KQB generalı, kompartiya yetkilisi, ikinci dinçi-ümmətçi olaraq tanınmışlardı. Özəllikcə dinçilik də, komunistlik də Türklüyə ayqırı ideologiyalardır- burası bəlli.

İki qardaş ölkənin ikisində də ad-kimlik dəyişmə gərəyini doğuracaq bir qaçılmazlılq yox idi. Bəs nə vardı? Yalnız onların iç istəkləri, yükləndikləri ideolojilər deyil, eləcə də genəlliklə dəyişiklik projesinin başında duranların buyruğu! O buyruq 20-ci yüzilin 20-ci illərində Qacarlar Türk ağalığını yıxıb yerində qondarma “Pəhləvi” ağalığı quranda da verilmişdi: “Türk anlayışı yasadışı edilməlidir!” Yüz il öncənin bəlli saldırğanı Sovetlərin dağılmasından sonra bölgəyə yenidən ayaq açmışdı, özü də daha güclü. Yüz illər öncənin geopolitikprojeləri gerçəkləşdirilirdi. Ortada nə Bəybars var idi, nə də Səlahəddin Əyyubi. Atatürk də yox idi…

Türklüyün-Türkçülüyün özül öndərləri  sayılan Məhəmməd Əmin 1993-dən Azərbaycanda, Atatürk 2002-dən Türkiyədə yasadışı edildi.Bu iki oxşar görsənişin ikisi də başlıca ideoloji özülü, ideoloji bazanı dağıtmağa yönəlik TƏK geopolitik projedən qaynaqlanırdı.

Gəlin kiçicik bir tutuşdurma aparaq. Baxın, İspaniyada yaşayanların yüzdə 73-ü ispandır: “ispan dili”, “ispan xalqı” deyilir. Fransada yaşayanların yüzdə 93-cü fransızdır (bir çoxu imiqrant olmaqla): “fransız dili”, fransız xalqı” deyilir. B.Britaniyada yaşayanların yüzdə 80-ə yaxını ingilisdir: “ingilis dili”, “ingilis xalqı” deyilir. Almaniyada yaşayanların yüzdə 91-i almandır: “alman dili”, “alman xalqı” deyilir. İsraildə yaşayanların yüzdə 81-i yəhududir: “yəhudu dili (ivrit)”, “yəhudu xalqı” deyilir. Gürcüstanda yaşayanların vur-tut yüzdə 70-i gürcüdür, “gürcü dili”, “gürcü xalqı” deyilir.

Türkiyədə yaşayanların yüzdə 80-i, Azərbaycanda yaşayanların yüzdə 90-nı Türkdür, ancaq Türkiyədə də, Azərbaycanda da özünü Türk adlandırmaq yasadışı sayılır. Türkiyədə Atatürk partiyasının (CHP) ortağı olan Əli Babacan “iqtidara gələrsəm, türk adını ortadan qaldıracam”, deyir. Burası necə də ilgincdir: Ə.Babacan Londondakı bəlli ingilis servisinə bağlı oxulda yetişdirilmiş birisidir. Ərdoğanın özünə ortaq seçdiyi, Hizbullaha bağlı Xuda partiyasının proqramında kürd dilini dövlət dili etmək, Türk dilini aradan qaldırmaq kini bir baxış sərgilənir.

Azərbaycanda kimin, hansı etnik bireyin özünü necə adlandırması bizdə qıcıq doğurmazkən bizim özümüzü Türk adlandırmağımız birilərində yağıcasına acıq-qıcıq doğurur. Belədə biz nəyin altını çəkirik: yalnız Türk irqinə özgü şovinizmdən- irq ayrımçılığından uzaq olmanın altını: İranda da, Azərbaycanda da, Türkiyədə də.

M.Ə.Rəsulzadə “Pantürkizm…” yapıtında konkret faktlardan çıxış edərək, Türklərin ulusalçılığı (millətçiliyi) Avropadan götürdüyünü, ancaq üzləşdiyi basqılar nədənilə özünüqoruma aracı olaraq götürdüyünü bildirir. Bu gün biz kimsənin etnik kimliyinə toxunmazkən bizim Türklüyümüz çeşidli saldırılara uğradılır, basqılarla üzləşirsə, bircə yolumuz qalır: demokratik Avropadan öyrənməklə Türkçülüyə- ULUSALÇILIĞA yüklənmək!

İndiki içdən-dışdan çeşidli saldırılar, basqılar qarşısında bizə böyük Türk biriliyindən öncə Azərbaycanın, Türkiyənin birliyini, bütövlüyünü qorumaq gərəkir. Çoxu əldə etməyin (qazanmağın) yolu aza gərəyincə yiyələnməkdən keçir!

Son söz yerinə

Dövlətin statistik göstəricilərindən göründüyü kimi, Azərbaycanda yaşayan bütün xalqlar sayından asılı olmayaraq, etnik kimliyi ilə tanıdılır, yalnız biz Türklər qondarma adla- “azərbaycanlı” olaraq tanıdılırılq. Yer üzündə ikinci belə bir anormal özünütanıtma görsənişi yoxdur.

“Azərbaycan milli ensiklopediyası”ndanbir yerə baxaq: Ahıska (Məhsəki türklərinin (43, 4 min nəfər, 1999) Azərbaycana ilk böyük qrupu 1958 ildə gəlmişdir. <…> Azərbaycanlılarla mənşəcə bir kökdən olmaları, dil, adət və ənənələrlə yaxınlıq onların adaptasiyasına əlverişli zəmin yaratmışdır” (“Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, Bakı-2007, səh.107).

Birincisi, ensiklopediyanın dilində yığcamlıq olmalıdır, görünür, dili pis bilməkdən sözügedən ensiklopediyada o yoxdur. İkinci, “Azərbaycanlılarla mənşəcə bir kökdən olmaq…” nə deməkdir? Kök Türkcədir, “mənşə” ərəbcə. Dili bu sayaq bilən kimsələrin ensiklopediya yaradıcılığı ölkədəki biliminindurumunu göstərir. Üçüncüsü, nəyə körə “kökü bir” olanın 44 mini “türk” olur, 9 milyonu “azərbaycanlı”? Bax, politik, bilimsəl anormallıq, analoqsuzluq budur!

Ən sonda, içdən-dışdan edilməsindən asılı olmayaraq, ulusal kimliyin ortadan qaldırılması ulusal birliyin qarşısını almaqla ulusal gücün oluşmasını əngəlləməkdir.Politoloji bilgilərdə bir ölkəni yox etməyin dörd yolu göstərilir: 1) ulus yoxsullaşdırılır; 2) ordu gücsüzləşdirilir; 3) yarğı ələ keçirilir; 4) kimlik qarğaşası yaratmaqla ulus iç yağılığına sürüklənir.

Türk birliyinin yaranması Türkçülüyün gəlişməsinə çox bağlıdır. O üzdən Türkçülüyü gəlişdirmək Türk aydınlarının başlıca borcu olmalıdır. Gəlişmiş Türkçülük gələcək Türk birliyi üçün “Ol! buyruğu deməkdir.

Yüzilliklər boyunca Tanrıçılıqdan-özlüyümüzdən daşınaraq girdiyimiz din bizim ulusal varlığımızı özünün ümmətçi devşirməçiliyinin gərəyinə dönüşdürdü. Özümüz ərəbin ümmətçilik saldırısına uğradıqca dilimiz də ümmətçilik axarında aşınmaya uğrayaraq ərəb-fars özəllikli dilə dönüşdü.Özümləşmə yolunda bu gün bizə başlıca gərəkən nədir? Kəsinliklə ulusal Özə, ulusal düşüncəyə, ulusal dilə dönmək.

Gələ-gələ manqurtlaşdığımızı anlamalı, özümüzə dönməliyik. Bilgə Xaqan deyən kimi: Ey Türk ulusu, özünə dön, sən özünə dönürkən böyük olursan! Ancaq özümüzə dönməyimiz çağdaş bilimləri, texnolojiləri içinə almaqla,  özünəqapanmadan büsbütün uzaq olmalıdır.

***

Cavid deyirdi:Turana qılıncdan daha üstün ulu qüvvət,

Yalnız mədəniyət, mədəniyət, mədəniyət!

Bizdəki bir sıra yarımçıq, qondarma “turançılar” Cavidin yüz il öncə anladığını bugünədək anlamayıblar: öndə uyqarlıq (kültür) getməlidir. Ən dayanıqlı, ən yararlı birlik uyqarlıq (kültür) öncüllüyündə yaranan birlikdir.

20 üçüncü ay 2023